Kritische vragen
Waarom hoogbegaafden vaak kritische vragen hebben en waarom ze die vragen lang niet altijd stellen.
Een kritische vraag
Wat is eigenlijk een kritische vraag? Om die vraag te beantwoorden moeten we eerst vaststellen wat een ‘vraag’ eigenlijk is. Een vraag is bedoeld om iets duidelijker te krijgen: waarom kom je tot die conclusie?, of om uitleg of meer informatie te vragen dan al werd gegeven of voorhanden is. Een vraag kan bedoeld zijn om achter de gedachte, drijfveer of behoefte van een ander te komen: heb je trek in een stukje taart?, of om te onderzoeken of er aanknopingspunten zijn om te verbinden: waar heb jij gestudeerd?, of puur uit (persoonlijke) interesse. Een vraag kan een verzoek zijn om iets voor elkaar te krijgen: wil je mijn auto wassen?, of om iemand ergens toe uit te nodigen: ga je met me mee naar het strand? Dat kan zijn om bijvoorbeeld ergens naar toe te gaan maar het kan ook gaan om de uitnodiging om ergens (nog eens goed) over na te denken: weet je dat zeker?
Extra werk is lastig
Een vraag is op zichzelf natuurlijk nooit kritisch, al kan de vraagsteller er natuurlijk wel een mening of kritiek op iets in verbergen: waarom heb je die lelijke jas nou weer aan? Is een kritische vraag dan een vraag waarin kritiek schuil gaat? Gaat het misschien om kritiek die door de criticus wordt vermómd als vraag? Waarom doe je dat zó? Of gaat het om een oprechte vraag die door de ontvanger als kritisch wordt ervaren? Misschien omdat hij het antwoord erop niet voorhanden heeft of omdat de vraag hem uitdaagt vanuit een ander perspectief te kijken naar iets dat hij vertelt of beweert en er mogelijk imperfecties of zelfs onwaarheden aan het licht zouden kunnen komen? En hij daardoor aan het werk moet om zijn theorie of bewering te herzien? En omdat dat lastig is, dat hij de vraag dan maar als kritiek bestempelt? Dan zou hij het idee kunnen krijgen dat de vraag zelfs helemaal niet bedoeld is als vraag maar puur bedoeld is als kritiek, of zelfs bedoeld is om zijn verhaal onderuit te halen, te ondermijnen.
Een ‘kritische vraag’ is hoe dan ook vaak een ‘lastige vraag’. Eén waarover je weer extra moet nadenken of die extra werk tot gevolg heeft: dat moet ik eerst uitzoeken. Of die van je vraagt om in de verdediging te gaan. De kritische vraag kan zonder enige informatie of onderbouwing bijna retorisch zijn: zo werkt dat toch helemaal niet? Maar hoe dan wel?
Een kwestie van perceptie?
Het eerste deel van de vraagstelling beantwoorden is nu een stukje makkelijker geworden. “Waarom hoogbegaafden vaak kritische vragen hebben?”, kan je nu anders beschouwen: waarom hoogbegaafden vaak vragen hebben die (gemakkelijk) door anderen als kritisch kunnen worden ervaren? It’s all in the eye of the beholder? Ervan uitgaande dat de hoogbegaafde er niet op uit is degene aan wie de vraag gesteld wordt bewust te ondermijnen in zijn betoog. Nu zijn er twee vragen: 1. waarom hebben hoogbegaafden vaak vragen? En: 2. waarom worden die vragen vaak als kritisch ervaren?
Het antwoord op de eerste vraag is dat hoogbegaafden een nieuwsgierig, hongerig en complex brein hebben. Dat brein heeft behoefte aan een zo compleet mogelijk plaatje van het geheel en neemt niet snel genoegen met losse eindjes. Tegelijk maakt het brein de puzzel in alle complexiteit ervan. Hierdoor worden snel veel verbanden gelegd. Hiaten in de daartoe benodigde informatie moet worden bevraagd om een compleet beeld te krijgen. Maar als dat zó is en dat zó, dan móet dát toch zó zijn of is er iets ánders aan de hand waardoor het zó is?
Het hoogbegaafde brein is al snel vele stappen vooruit aan het denken, voorziet daardoor mogelijke problemen of mist in de redenering nog informatie om de redenering logisch af te maken. Dan ontstaan er dus vragen. Vragen naar details die de redeneringen aanvullen tot logische oorzaak-gevolg redeneringen en waarin nieuwe verbanden logisch kunnen worden gelegd.
Het antwoord op de tweede vraag is al grotendeels beantwoord, deze vragen zijn lastig, ze leiden tot extra (denk)werk. De persoon aan wie de vraag wordt gesteld wordt uitgedaagd dieper op iets in te gaan dan aanvankelijk zijn bedoeling was, wil niet afwijken van zijn beoogde verhaal, of wil niet vooruit lopen op iets, of ergens op ingaan dat er volgens hem (nu) niet echt toe doet. Of de vraag legt iets bloot dat niet helemaal klopt, niet verdedigbaar of uit te leggen is. En dat kan als kritisch en lastig worden ervaren. En niet alleen door de persoon aan wie de vraag wordt gesteld maar soms ook door andere toehoorders die niet diezelfde vragen hebben en niet dezelfde verdieping zoeken. Die last hebben van de onderbrekingen die door de gestelde vragen ontstaan.
Stelt de hoogbegaafde de vraag die hij heeft wel?
Maar al te vaak hoort een hoogbegaafde als antwoord op een vraag dat er straks verder op in wordt gegaan of dat dat later nog aan bod komt. Of: Dat valt buiten de scope van dit verhaal, we beperken ons nu even tot dit gedeelte. Het effect is dat het hoogbegaafde, nieuwsgierige, complexe brein de redenering of puzzel niet volledig kan afmaken. Het gevolg is dan vaak dat zijn aandacht verslapt of er frustratie ontstaat.
En doordat zijn vragen vaak niet worden beantwoord maar als kritiek worden ervaren of als lastig, komt het vaak voor dat de hoogbegaafde naar mate zijn leven vordert de vragen die hij heeft steeds minder vaak ook daadwerkelijk stelt. Daarmee wordt hij gedwongen mee te gaan in een bottom-up verteld verhaal, of zo je wilt in een bottom-up vormgegeven samenleving. Hierdoor kan een hoogbegaafde zich gaan afzonderen, besluiten om niet meer mee te doen want meedoen leidt (te) vaak tot frustratie.
Een belangrijke rol
De samenleving heeft de rol van de ‘kritische analyticus’ eigenlijk heel hard nodig. Deze mensen behoeden ons vaak voor blunders en verkeerde beslissingen of zien in een vroeg stadium fouten in een proces of geheel. Daardoor kunnen we tijdig bijsturen en is de schade door ondoordachtheid steeds weer te beperken. En al is die visionaire manier van denken, het vooruitzien, de connecties maken, het complexe geheel begrijpen en overzien soms lastig voor sommigen, ik daag hoogbegaafden uit dit wél te blijven doen. Blijf vragen stellen. Dat is hard nodig.
Heb je naar aanleiding van dit artikel een opmerking, reactie of kritische vraag?
Reageer dan gerust hieronder of neem contact met me op.
Ben je blij met dit artikel? Heb je er wat aan gehad? Ik hoop het, want daar schrijf ik ze voor!
Het schrijven van artikelen kost veel tijd en inzet. Met een donatie help je mij om meer van dit soort publicaties te kunnen schrijven.
Om te lezen...
Hieronder vind je een lijst met links naar de artikelen die ik heb geschreven die met hoogbegaafdheid te maken hebben. De meeste artikelen gaan over processen die gerelateerd zijn aan hoogbegaafdheid en die leiden tot bepaald gedrag. Als je je eigen hoogbegaafdheid verder wil onderzoeken of je bent geïnteresseerd in hoogbegaafdheid omdat iemand in je omgeving hoogbegaafd is of omdat je beroepsmatig met hoogbegaafden te maken hebt, dan zijn deze artikelen zeker interessant voor jou.
Werken aan de acceptatie van jouw hoogbegaafdheid, deze onderzoeken, heruitvinden, vormgeven, omarmen en beleven, zodat je uiteindelijk er niet alleen last van hebt maar er ook de vruchten van kunt plukken.
Kenmerkenlijst hoogbegaafdheid bij volwassenen.
De specifieke problemen waar hoogbegaafden tegenaan lopen hebben vaak een andere oorsprong dan wat niet hoogbegaafden denken. Daarom vind ik ook dat een coach voor hoogbegaafden zelf hoogbegaafd moet zijn.
Pas jij je al je hele leven aan? Wees voorzichtig!
Er niet bijhoren is pijnlijk. En de gevolgen kunnen ingrijpend zijn.
Leg jij de lat voor jezelf ook zo hoog? En voor je directe omgeving onbewust ook?
Of: Waarom stop je als iets écht moeilijk wordt.
Is faalangst bij hoogbegaafden wel altijd ‘gewoon’ faalangst? Of is er misschien iets anders aan de hand..?
Het impostersyndroom; het gevoel dat je op elk moment ontmaskerd kunt worden en dat mensen erachter komen dat je eigenlijk helemaal niet weet wat je aan het doen bent.
Herken je dit: in de communicatie word je vaak niet begrepen en stapelen misverstanden zich op. Soms drijft het je tot wanhoop. Onbegrepen worden kan grote gevolgen hebben. Maak korte metten met de communicatiekloof!
Waarom hoogbegaafden vaak kritische vragen hebben en waarom ze die vragen lang niet altijd stellen…
Je bent wat je doet. Maar is dat wel een bewuste keuze? Hoe lang moet je dat dan blijven doen?
Je moet al jong kiezen voor één beroep. Wat nou als dat voor jou niet werkt?
Waarom voor hoogbegaafden een loondienstverband vaak niet werkt.
Over mensen inzetten waar hun kracht zit, over eigenaarschap en autonomie. Waar is onze innovatieve kracht?
10 richtlijnen voor het voeren van een écht gesprek…
In dit gratis e-boek vind je alle artikelen die ik tot oktober 2022 heb gepubliceerd op deze website.
Op de website van Instituut Hoogbegaafdheid Volwassenen (IHBV) kan je veel informatie vinden die je mogelijk kan helpen bij het ontdekken van je hoogbegaafdheid. Een uitgebreide set leaflets kunnen je helpen bij contact met je omgeving of met hulpverlening.
