Visietekst muzikaal archivalisch erfgoed - Muzikaal Erfgoed

Agentschap Kunsten en <strong>Erfgoed</strong><br />

Arenbergstraat 9, 1000 Brussel<br />

Tel. 02 553 68 68 - Fax 02 553 69 69<br />

jos.vanrillaer@cjsm.vlaanderen.be<br />

<strong>Visietekst</strong> <strong>Muzikaal</strong> Archivalisch <strong>Erfgoed</strong><br />

1. Cultureel-<strong>erfgoed</strong>beleid<br />

Het cultureel-<strong>erfgoed</strong>beleid van de Vlaamse Gemeenschap heeft als hoofddoelstelling de zorg voor en<br />

de ontsluiting van het cultureel <strong>erfgoed</strong> in Vlaanderen te verbeteren. Binnen deze hoofddoelstelling<br />

kunnen vier kerntaken worden afgebakend:<br />

− Het in kaart brengen;<br />

− Het behoud en beheer;<br />

− Het onderzoek;<br />

− De publieksontsluiting en het geven van een actuele betekenis aan het cultureel <strong>erfgoed</strong>.<br />

De Vlaamse Gemeenschap wil haar doelstellingen verwezenlijken vanuit een geïntegreerde en integrale<br />

aanpak.<br />

Integraal betekent dat de zorg voor (het behoud en beheer) en de ontsluiting (dat bestaat uit onderzoek<br />

en publieksontsluiting) van het cultureel <strong>erfgoed</strong> elkaar versterken. We zijn ervan overtuigd dat de<br />

wisselwerking tussen beide voor meer aandacht zorgt voor het cultureel <strong>erfgoed</strong>, dat publieksontsluiting<br />

een groter draagvlak geeft aan de zorg voor en dus voor het behoud en het beheer van het cultureel<br />

<strong>erfgoed</strong> en dat een deskundig behoud en beheer de duurzaamheid van de publieksontsluiting ten<br />

goede komt.<br />

<strong>Erfgoed</strong>gemeenschappen nemen een centrale plaats in in het cultureel-<strong>erfgoed</strong>beleid van de Vlaamse<br />

Gemeenschap. Een <strong>erfgoed</strong>gemeenschap is een groep van organisaties en personen die een bijzondere<br />

waarde hechten aan het cultureel <strong>erfgoed</strong> of specifieke aspecten ervan, en die het cultureel <strong>erfgoed</strong> of<br />

aspecten ervan door publieke actie wil behouden en doorgeven aan toekomstige generaties.<br />

Een <strong>erfgoed</strong>gemeenschap is een netwerk van organisaties en personen die dezelfde doelstellingen voor<br />

ogen hebben en dezelfde belangen nastreven voor het behoud en beheer, het onderzoek en de ontsluiting<br />

van het cultureel <strong>erfgoed</strong>. Samenwerking, kennisdeling, expertise-uitwisseling en deskundigheidsbevordering<br />

vormen binnen een dergelijk netwerk sleutelbegrippen.<br />

Vanuit een geïntegreerde aanpak, door samenwerking met andere organisaties binnen andere beleidsdomeinen<br />

zoals ruimtelijke ordening, onroerend <strong>erfgoed</strong>, onderwijs, toerisme, vrije tijd en recreatie<br />

maar ook binnen cultuur door samenwerking met de kunstensector, het landelijke en lokale jeugdwerk,<br />

en het socio-culturele veld kan de interesse voor het cultureel <strong>erfgoed</strong> en dus ook het maatschappelijk<br />

draagvlak voor een cultureel-<strong>erfgoed</strong>beleid versterkt worden.<br />

Om een cultureel-<strong>erfgoed</strong>beleid te kunnen ontwikkelen is kennis van het cultureel <strong>erfgoed</strong> en dus weten<br />

wat je hebt cruciaal. Daarom ook staat “het in kaart brengen” als eerste in het rijtje met kerntaken.

---

In de jaren negentig van de vorige eeuw was het cultureel-<strong>erfgoed</strong>beleid van de Vlaamse Gemeenschap<br />

nog beperkt tot een museumbeleid. Het Museumdecreet van 1996 was het enige <strong>erfgoed</strong>decreet. De<br />

band tussen musea, archieven en de volkscultuur bestond maar vertaalde zich niet naar een consistent<br />

beleid. De privaatrechtelijke archiefinstellingen op basis van maatschappelijk-filosofische stromingen<br />

en de volkscultuur werden vanuit hun gemeenschapsvormende kracht benaderd; archieven omwille<br />

van hun historische reflex, volkscultuur vanuit het verenigingsleven. Vanaf 2000 verruimde de scope<br />

van het beleid van museumwerking naar cultureel-<strong>erfgoed</strong>werking. De Vlaamse Gemeenschap sloot<br />

<strong>erfgoed</strong>convenants, in het begin met een beperkt aantal steden, en creëerde zo een experimenteerruimte.<br />

Het <strong>erfgoed</strong>convenant gaf de steden extra financiële middelen en beleidsruimte om het lokaal cultureel<br />

<strong>erfgoed</strong> dat niet in erkende en gesubsidieerde musea werd bewaard onder de aandacht te brengen,<br />

de zorg ervoor te verbeteren en om een draagvlak te creëren voor een verruimd cultureel<strong>erfgoed</strong>beleid.<br />

De verschillende reglementen, voor ontwikkelingsgerichte projecten, voor cultuurhistorische<br />

tentoonstellingen en voor de culturele archiefwerking van privaatrechtelijke archieven verruimden<br />

mee het cultureel-<strong>erfgoed</strong>beleid.<br />

De verruiming van een jaarlijkse Museumdag naar een Museumdag en Archievendag en tenslotte naar<br />

een <strong>Erfgoed</strong>weekend/ -dag lag in het verlengde hiervan. Sinds vorig jaar is ook de aandacht voor de<br />

eet- en smaakcultuur daar bijgekomen en kunnen we proeven van de Week van de Smaak.<br />

2. Culturele archiefwerking<br />

De culturele archiefwerking voor privaatrechtelijke archieven is lang beperkt gebleven tot de ondersteuning<br />

van archief- en documentatiecentra die zich op de maatschappelijk-filosofische stromingen<br />

concentreerden en daarover een werking uitbouwden.<br />

Het Archiefdecreet van 2002 bracht hier verandering in. Naast deze belangrijke cluster van vier archief-<br />

en documentatiecentra op basis van maatschappelijk-filosofische stromingen werd de mogelijkheid<br />

gecreëerd om archief- en documentatiecentra op basis van culturele thema’s te ondersteunen.<br />

Door het afbakenen van culturele thema’s wordt het veld van privaatrechtelijke archieven overzichtelijker<br />

gemaakt, kan er gerichter worden gewerkt, kan er thematische kennis en expertise worden samengebracht,<br />

opgebouwd en inzetbaar gemaakt en kunnen thematische achterstanden worden ingehaald.<br />

Het Archiefdecreet heeft tot doel: het thematisch inhalen van achterstanden op het vlak van<br />

kennis over het <strong>archivalisch</strong> cultureel <strong>erfgoed</strong>, een verbetering van de zorg voor, garanties op bewaring<br />

en de ontsluiting van het <strong>archivalisch</strong> cultureel <strong>erfgoed</strong>.<br />

In het Archiefdecreet wordt duidelijk vanuit een netwerkmodel gedacht. Het is niet de bedoeling het<br />

aantal bewaarplaatsen verder uit te breiden maar in te spelen op het in situ bewaren en op het brede<br />

netwerk van bewaarplaatsen (de bestaande archiefinstellingen van privaatrechtelijke tot publiekrechtelijke<br />

aard maar ook bijvoorbeeld in musea). Per thema kan ook slechts één organisatie worden gesubsidieerd.<br />

Samenwerking is dus een centraal gegeven in het beleid voor de culturele archiefwerking .<br />

De Vlaamse Regering besliste op 20 juli 2006, bij het bekendmaken van de culturele thema’s op basis<br />

waarvan een beleidsplan kon worden ingediend voor een subsidie, dat een archief- en documentatiecentrum<br />

op basis van een cultureel thema de volgende kerntaken heeft:<br />

- het <strong>archivalisch</strong> cultureel <strong>erfgoed</strong> dat aan het thema verwant is, in kaart brengen;<br />

- de behoeften in kaart brengen en oplossingen uitwerken binnen een netwerkmodel;<br />

- potentiële archiefvormers sensibiliseren voor de culturele waarde van het <strong>archivalisch</strong> <strong>erfgoed</strong><br />

dat ze beheren;<br />

- het <strong>archivalisch</strong> <strong>erfgoed</strong> onder de aandacht van het publiek brengen en het publiek wijzen op<br />

het belang van het cultureel <strong>erfgoed</strong>;<br />

- een dienstverlenende en kennisdelende functie op zich nemen.<br />

3. <strong>Muzikaal</strong> <strong>archivalisch</strong> <strong>erfgoed</strong><br />

<strong>Muzikaal</strong> <strong>erfgoed</strong> is binnen het cultureel-<strong>erfgoed</strong>beleid van de Vlaamse Gemeenschap een prioritair<br />

thema. Het is verwant met de creatie en de uitvoeringspraktijk die binnen het Kunstendecreet, het<br />

decreet op de amateurkunsten en zijdelings ook in het decreet op de volkscultuur worden geregeld.<br />

2<br />

www.vlaanderen.be

---

Ook bij de collectievorming besteedt de Vlaamse Gemeenschap aandacht aan het <strong>muzikaal</strong> <strong>erfgoed</strong><br />

(bijvoorbeeld de aankoop van de collectie Ghysels).<br />

Het veld van organisaties, verenigingen en personen die bijdragen aan het rijke muzikale leven in<br />

Vlaanderen is zeer ruim en divers samengesteld. Het bestaat onder andere uit:<br />

1) Uitvoerders van muziek:<br />

a) van professionele organisaties (vaak gesubsidieerd op basis van het Kunstendecreet) over semi-professionele<br />

organisaties tot organisaties waarin muzikanten binnen hun vrije tijd musiceren<br />

(deels gesubsidieerd op basis van het decreet op de amateurkunsten);<br />

b) van klassieke muziek (zowel oud als hedendaags klassiek) tot populaire muziek (jazz, pop,<br />

rock, volksmuziek, kleinkunst ... ).<br />

2) Makers van muziek: van componisten van klassieke muziek tot schrijvers van populaire muziek.<br />

3) Onderwijsinstellingen zoals conservatoria, muziekscholen en universiteiten, …<br />

4) Onderzoeksgroepen (vaak binnen universiteiten of hogescholen) zoals Matrix, Studiecentrum voor<br />

Vlaamse Muziek, Alamire foundation, IPEM, …<br />

5) Intermediaire structuren zoals het steunpunt Muziekcentrum Vlaanderen, Vlamo, Muziekmozaïek,<br />

IVV …<br />

6) Diverse organisaties met een muzikale geschiedenis zoals kerkbesturen en kloosters maar ook<br />

jeugdbewegingen, studentenclubs …<br />

7) <strong>Erfgoed</strong>organisaties zoals musea, archiefinstellingen, organisaties volkscultuur, … .<br />

Elk van deze organisaties heeft een verleden en beheert hierdoor <strong>erfgoed</strong> dat voor de kennis van het<br />

muziekleven in Vlaanderen interessant is, speelt een belangrijke rol in het vergroten van die kennis of<br />

heeft een dienstverlenende functie binnen het muzikale veld.<br />

Elk van deze organisaties zou deel moeten uitmaken van een <strong>erfgoed</strong>gemeenschap “<strong>muzikaal</strong> <strong>archivalisch</strong><br />

<strong>erfgoed</strong>”.<br />

Het Archiefdecreet legt prioritair aandacht bij het <strong>muzikaal</strong> <strong>archivalisch</strong> <strong>erfgoed</strong>. Dat <strong>muzikaal</strong> <strong>archivalisch</strong><br />

<strong>erfgoed</strong> wordt als volgt gedefinieerd: alle archivalia die relevant zijn voor een goede kennis van en<br />

over het muzikale <strong>erfgoed</strong> van Vlaanderen en het muzikale leven in Vlaanderen. Dit is een zeer brede<br />

doch noodzakelijke definiëring; het gaat niet alleen over partituren maar ook over archieven die de<br />

werking van organisaties en personen documenteren.<br />

Aan het archief- en documentatiecentrum op basis van het thema <strong>muzikaal</strong> <strong>archivalisch</strong> <strong>erfgoed</strong> heeft<br />

de Vlaamse Regering volgende prioritaire doelstellingen meegegeven:<br />

- de muzikale archieven in kaart brengen, zowel voor de klassieke muziek en de volksmuziek als<br />

voor de moderne muziek en de hedendaagse muziekstijlen;<br />

- uitvoerders, componisten en uitgevers van de verschillende muziekstijlen sensibiliseren voor<br />

de culturele waarde van het <strong>archivalisch</strong> <strong>erfgoed</strong>.<br />

De Vlaamse overheid streeft naar een integraal en geïntegreerd cultureel-<strong>erfgoed</strong>beleid waarbij zowel<br />

aandacht wordt besteed aan het in kaart brengen, het behoud en beheer, het onderzoek en de publieksontsluiting.<br />

Het betekent eveneens dat er voldoende aandacht moet gaan naar de context waarin<br />

de muziek tot stand komt, ontstaat, uitgevoerd wordt, … .<br />

Als cultureel-<strong>erfgoed</strong>organisatie en gesubsidieerd op basis van het Archiefdecreet schakelt Resonant<br />

zich in in het hierboven geschetst beleid.<br />

Het in kaart brengen van het <strong>muzikaal</strong> <strong>archivalisch</strong> <strong>erfgoed</strong> behoort dan ook tot de prioritaire taken.<br />

Daaraan gekoppeld moeten ook de (<strong>erfgoed</strong>)noden in kaart worden gebracht om deze collecties te<br />

vrijwaren voor de toekomst. Selectie speelt hierin een belangrijke rol. Resonant moet waken over selectie,<br />

in samenspraak met het muzikale veld, vanuit een visie op het <strong>muzikaal</strong> <strong>archivalisch</strong> <strong>erfgoed</strong>. Er<br />

kan bijvoorbeeld gewerkt worden op basis van een indeling (A, B, C-quotering) van collecties.<br />

Eén van de grootste problemen is het verdwijnen van archieven. Dit is deels te verklaren doordat het<br />

muzikale veld voornamelijk gericht is op de uitvoering van muziek. De sensibilisering van het muzikale<br />

veld voor de waarde van de archieven die ze (ongewild en onbewust) aanleggen is daarom cruciaal en<br />

vormt een tweede kerntaak van een <strong>erfgoed</strong>organisatie ‘<strong>muzikaal</strong> <strong>archivalisch</strong> <strong>erfgoed</strong>’.<br />

3<br />

www.vlaanderen.be

---

Het voorzien van opvangmogelijkheden is een derde stap. De bewaarmogelijkheden moeten, conform<br />

het beleid van de Vlaamse Gemeenschap, binnen een netwerkmodel worden opgezet.<br />

Omdat het beleid streeft naar een integrale aanpak hoeft er niet gewacht te worden op een volledige<br />

kaart van het muzikale <strong>archivalisch</strong> <strong>erfgoed</strong> vooraleer kan ingezet worden op selectie, behoud en beheer,<br />

onderzoek en publieksontsluiting. Vanuit een duidelijke visie en rekening houdend met de beschikbare<br />

middelen kan projectmatig ingezet worden op onderzoek en publieksontsluiting.<br />

4. Resonant<br />

Wat mag er verwacht worden van Resonant:<br />

- Het is een representatieve organisatie voor het <strong>muzikaal</strong> <strong>archivalisch</strong> <strong>erfgoed</strong> in Vlaanderen.<br />

Resonant speelt een belangrijke rol in de <strong>erfgoed</strong>gemeenschap van het <strong>muzikaal</strong> <strong>archivalisch</strong><br />

<strong>erfgoed</strong>;<br />

- Resonant brengt het <strong>muzikaal</strong> <strong>archivalisch</strong> <strong>erfgoed</strong> in kaart en detecteert de noden op het vlak<br />

van behoud en beheer, onderzoek en ontsluiting;<br />

- Resonant zoekt naar oplossingen om de noden te verhelpen. Resonant doet dit binnen een<br />

netwerkmodel. Dit betekent dat allianties worden aangegaan voor een beter behoud en beheer<br />

met potentiële bewaarplaatsen, met onderzoeksinstellingen voor het onderzoek, … ;<br />

- Resonant sensibiliseert de potentiële archiefvormers voor de waarde van het cultureel <strong>erfgoed</strong>.<br />

Dit betekent dat ze kennis verspreidt die moet zorgen voor een betere zorg voor het cultureel<br />

<strong>erfgoed</strong>;<br />

- Resonant ontwikkelt, in overleg met de <strong>erfgoed</strong>gemeenschap, een visie op het omgaan met het<br />

<strong>muzikaal</strong> <strong>archivalisch</strong> <strong>erfgoed</strong> in Vlaanderen en werkt principes uit voor selectie, behoud en<br />

beheer, onderzoek en ontsluiting.<br />

Wat mag niet verwacht worden van Resonant:<br />

- Dat ze alle problemen van behoud en beheer zullen oplossen en financieren. Resonant kan<br />

enkel mee helpen zoeken naar oplossingen;<br />

- Dat ze al het <strong>muzikaal</strong> <strong>archivalisch</strong> <strong>erfgoed</strong> zullen inventariseren. Resonant kan nooit met de<br />

middelen die ze krijgt instaan voor het inventariseren van alle muzikale archieven in Vlaanderen.<br />

Vanuit een duidelijke visie kan ze wel voorbeeldprojecten opzetten en uitvoeren;<br />

- Dat aangezien Resonant gesubsidieerd wordt geen enkele andere organisatie zich nog moet<br />

bekommeren om het <strong>muzikaal</strong> <strong>archivalisch</strong> <strong>erfgoed</strong>. Resonant heeft hoofdzakelijk een kennisdelende<br />

functie en fungeert ook deels als aanjager.<br />

4<br />

www.vlaanderen.be