Figuur 1: Shell Pernis, een van de grootste raffinaderijen in de wereld (Shell 2018)
De sector petrochemie verwerkt olie tot bruikbare oliën of producten en chemicaliën. Grote bedrijven als Shell, DSM en Exxon Mobil winnen olie en transporteren deze oliën en de uiteindelijke producten over de wereld. In Nederland vallen olie(producten) en chemicaliën samen in de topsector Chemie. Het aandeel van chemie en olieproducten is ongeveer 8% van de productie en uitvoerwaarde van goederen in Nederland (Span 2017), waarvan chemie goed is voor 17% van de totale export (VNCI 2018).
De sector chemie is verbonden met veel sectoren als gezondheid, voeding, energie, transport, grondstoffen en klimaat (RVO 2018).
Omdat gewerkt wordt met stoffen die mogelijk gevaarlijk zijn, vallen bedrijven die werken met olieproducten en chemicaliën onder het Besluit Risico’s Zware Ongevallen (BRZO) richtlijnen. Dit houdt in dat er bepalingen zijn die zorgen voor veilig gebruik en transport van de betreffende producten. Aardolie is een belangrijk product voor de Nederlandse economie, zowel doorvoer van aardolie als raffinage ervan. Aardolie (ruwe aardolie, condensaat en additieven) wordt voor een klein deel in Nederland geproduceerd en het grootste deel wordt geïmporteerd en vervolgens geëxporteerd. Jaarlijks wordt zo’n 2 miljard kilo gewonnen en geproduceerd, tegen zo’n 104 miljard kilo ruwe aardolie die wordt aangevoerd. Ongeveer 40 miljard kilo daarvan wordt doorgevoerd naar het buitenland (Notten 2016).
Zeeland is een van de grootste chemische clusters in Noordwest Europa waar grote bedrijven zijn gevestigd zoals Zeeland Refinery, Arkema (beide Sloegebied), DOW Chemical en Yara (beide Kanaalzone Gent-Terneuzen). Bedrijven zijn hier gevestigd vanwege de goede infrastructuur, stabiele energievoorziening en telecommunicatie. Transportmogelijkheden zijn goed door de weginfrastructuur, buisleidingen en de nabij gelegen havens (InvestinZeeland 2018).
Algemene beschrijving assets
Het nationale olie(producten) en chemicaliën voorzieningensysteem bestaat uit de volgende vier elementen:
- leidingstrook/straat (figuur 2) waarin gebundelde leidingen vloeistoffen en/of gassen transporteren,
- leidingkunstwerken zoals buisleidingtunnel, buisleidingviaduct of kunstwerken als sifons en duikers,
- meetstations,
- distributiestations.
De leidingstrook/straat met tussenliggende kunstwerken verbindt Rotterdam via Moerdijk met Vlissingen en Antwerpen. Het beheer daarvan ligt bij Leidingenstraat Nederland (LSNed).
De bovengrondse infrastructuur, onder andere distributiestations en industriële afsluiters, zijn afhankelijk van elektra en communicatie voor besturing. Over de exacte kwetsbaarheid (zoals kritieke drempelhoogte) van de bovengrondse infrastructuur is geen duidelijkheid. De kwetsbaarheidsanalyse van het gasdistributienetwerk laat zien dat hier mogelijk wel incidenten kunnen optreden, die ook mogelijk gelden voor de petrochemie. In geval van hoogwater zal hier de elektronische afsluiting mogelijk niet meer werken, het handmatig bedienen van de afsluiters zal in dat geval ook lastig zijn. Pompstations die de druk in de leidingen constant houden staan op een afstand van zo’n 60 tot 100 km. Dit is verschillend per leidingeigenaar (LSNed 2018). Het is onbekend in hoeverre uitval van pompstations de doorvoer van de leidingen kan beperken (Gebraad 2013).
De stalen buisleidingen zijn beschermd met een coating die zorgen dat de buisleidingen niet gaan roesten. Door bijvoorbeeld graafwerkzaamheden kan die coating wel worden beschadigd, waardoor roest kan ontstaan. Een kathodisch beschermingssysteem zorgt ervoor dat bij beschadiging geen corrosie kan optreden (LSNed 2018).
Uit rapportages van de VELIN (Vereniging voor Leidingeigenaren in Nederland) blijkt dat de meeste incidenten met buisleidingen terug te voeren zijn op externe oorzaken (VELIN 2018), met name door (graaf)werkzaamheden. Het VELIN stelt dat hoe dieper de leiding onder de grond ligt des te minder risico op beschadiging mogelijk is. Dit kan worden onderschreven door het feit dat na de desastreuze overstromingen (> 0,5 m) van orkaan Harvey eind augustus 2017 maar één à twee buisleidingbreuken hebben plaatsgevonden ten gevolge van de overstroming (Ayre 2018). Deze leidingen waren bovengronds gesitueerd. Daarnaast hanteert de Impact analyse voor ernstige wateroverlast en overstromingen de vuistregel dat een buisleiding veilig dient te zijn met een afstand van 200 meter tot waar verwoestende stroomsnelheden kunnen optreden (Oberije 2016). Een mogelijk gevaar voor de leidingen die los in de grond liggen is zetting van de bodem of een teveel aan water in de grond wat kan resulteren in opdrijving. Hierdoor kunnen buizen breken (Gebraad 2013).
Mocht de leidingstrook toch onbruikbaar worden en de doorvoer stopgezet worden, dan kunnen wegtransport en de waterwegen alternatieve modaliteiten zijn voor doorvoer van chemische producten. Dit zal wel gevolgen hebben voor de snelheid en hoeveelheid van levering. Het in kaart brengen van buisleidingen en mogelijke gevaren, evenals maatregelen om mogelijke problemen voor te zijn is geregeld in de Handreiking Impactanalyse Ernstige Wateroverlast en Overstromingen voor Veiligheidsregio’s en in handen van de veiligheidsregio’s, gemeenten, provincies en ruimtelijke uitvoeringsdiensten (Oberije 2016).
Een toekomstbeeld van de Provincie Zeeland is dat er geen grote toename van industrie zal zijn in Europa maar dat de druk komt te liggen op optimalisatie en herordening van de buisleidingen (Kuiper 2013).
Effecten overstroming
De effecten van een overstroming worden beschreven op de volgende pagina
Referenties
- Chemische industrie in Nederland, Anon., VNCI, 2018.
- Incidentenrapportages VELIN, Anon., Vereniging van Leidingeigenaren in Nederland, 2018.
- Leidingenstraat Nederland, Anon., LSNed, 2018.
- Topsector chemie, Anon., Rijksdienst voor ondernemend Nederland, 2018.
- Waarom Zeeland de hotspot is voor chemie en procesindustrie, Anon., Invest in Zeeland, 2018.
- Chemical Spills In Houston Caused By Hurricane Harvey — How Many Have There Been So Far, Ayer J., Clean Technica, 30 augustus 2017.
- Oliestromen in de Nederlandse economie, Botten, F., S. Brummelkamp, M. van Rossum, CBS, 1 februari 2016.
- Rotterdamse adaptatiestrategie, Gebraad C., et al, Gemeente Rotterdam, 2013.
- Samenhang in de zuidwestelijke delta, Kuiper R., M. Vonk, D.J van der Hoek, Planbureau voor de leefomgeving, 2013.
- Handreiking Impactanalyse Ernstige Wateroverlast en Overstromingen voor Veiligheidsregio’s, Obertje N., N. Rosmuller, 22 juli 2016.
- Monitor-topsectoren-2017, Span, T. et al., cbs, 2017.
Zie ook
- Casus Havens en Industrie
- 2e inhoudelijke analyse bescherming vitale infrastructuur
- Samenhang in de Zuidwestelijke Delta. Naar een vitale, veerkrachtige en veilige delta – Achtergrondrapport
- Samenhang in de zuidwestelijke delta
- Oliestromen in de Nederlandse economie
- De herijking vitale infrastructuur Nederland
- Rapport bescherming vitale infrastructuur
- Weerbaarheid vitale infrastructuren en objecten- Strategieën in relatie tot overstromingen
- GAS Kwaliteits- en Capaciteitsdocument
- Samenhang in de Zuidwestelijke Delta. Naar een vitale, veerkrachtige en veilige delta
