Het Israëlisch-Zionistisch denken, vier basiswaarden.
Het Israëlisch waardenkader, een korte analyse van de vier basisprincipes.
Allerhande mediakanalen zenden beelden onze richting uit. Zowel georganiseerde media als individuen posten dagelijks, elke minuut van de dag, en uiten hun bezorgdheden en verdriet. Je kunt niet wegkijken; het is er, goed en terecht ook. Duidelijk en zichtbaar voor de wereld om te zien, de berichtgeving is overal. Opvallend ook dat er regelmatig gesteld wordt dat bepaalde mensen niet betrokken zijn, dat het hen koud laat omdat ze niet of weinig van de oorlogssituatie op de eigen privé kanalen posten.. Misschien terechte kritiek, misschien ook niet. Het hield me in ieder geval bezig deze dagen en het bracht me tot een diepe reflectie over de Palestijns-Israëlische kwestie.
Hetgeen we met zekerheid kunnen zeggen, is dat het geweld buiten alle proportie is, dat mensenrechten geschonden worden, dat er met twee maten wordt gekeken naar de slachtpartijen in de Palestijnse gebieden, en dat vooral de vraag zich stelt waar enige menselijkheid gebleven is. Het houdt ons allen bezig. Een dodentol van intussen 23.000 doden waaronder 70% veel kinderen, maar ook het stilzwijgen van de wereld, van Europa; de verantwoordelijkheid die door zovelen ontweken wordt en die inherent bijdraagt aan het in stand houden van deze catastrofe. Een catastrofe voor de mensheid, voor de geloofwaardigheid van alles waarop het democratisch, verlicht Europa gebouwd is. Een catastrofe die tekenend zal zijn, ons zal leiden naar het in vraag stellen van alle constructies rond mensenrechten en het vergeten waar we nu in wezen voor staan. Als mens, als samenleving, als wereld. Waar ging het mis en hoe heeft dit zover kunnen komen?
Europa
Oorlog, eigen aan en onderdeel van de menselijke geschiedenis, nemen we aan. Doorheen de tijd hebben oorlogen plaatsgevonden, heeft het kolonialisme bestaan, en heeft het ook heel wat mensenlevens geëist en schade veroorzaakt. Wezenlijk een onderdeel van de geschiedenis dus. Het heeft veel bepaald met betrekking tot hoe we vandaag naar dingen kijken, hoe we de wereld vandaag beleven en hoe we erin staan. Het heeft ons geleerd waar het mis kan gaan en heeft ons, vooral als het 'verlichte' Europa, geleid tot het opstellen van verdragen en beschermende kaders om niet te hervallen in onmenselijkheden, zoals we bijvoorbeeld tijdens de Holocaust in de Tweede Wereldoorlog hebben gezien. Zoiets mocht écht niet meer gebeuren.
Want zoiets gruwelijks als de Holocaust deed ook vragen rijzen, vragen waar niemand een antwoord op had. Net zoals we, de beelden aanschouwend, nu ook niet het gevoel hebben dat ons verstand kan vatten hoe werkelijk onmenselijk het verloop van de oorlog is. Na WOII rees de vraag of het dan zo was dat alle soldaten, alle Nazi-Duitse soldaten dan een persoonlijkheidsstoornis hadden. Er werd gesteld dat, om dergelijke gruwelijke dingen te kunnen doen, men degelijk beschouwd kan worden als pathologisch on-mens, maar was dat wel zo? Of vormen omstandigheden monsters? Kan een mens monsterlijke eigenschappen aannemen als hij daartoe gevormd, geïndoctrineerd wordt, als hij overtuigd wordt van een gepercipieerd recht om anderen te de-humaniseren en een destructieve ideologie te internaliseren? Wat heeft een mens daarvoor nodig en welke rol speelt een politieke agenda in dit proces? En hoe zien we dit vandaag terugkomen in het Palestijns-Israëlisch conflict? Hannah Arendt stelde het mooi toen ze zei: “Niemand heeft het recht te gehoorzamen”. Wanneer mensen gedreven worden in een staat van ononderhandelbare gehoorzaamheid, kan gesteld worden dat zij in de meeste gevallen een agency shift maken. Is dat dan wat hier gebeurt?
Schuift een soldaat de verantwoordelijkheid af op een overheid die hem/haar in deze situatie plaatst, of is deze uitvoerende soldaat een instrument dat volledig is doordrongen van een ideologie die strategisch op hen is ingewerkt? Wordt deze ideologie aangenomen zonder dat zij zelf enige kennis hebben van historische feiten, vooral wanneer zij onder de militaire dienstplicht vallen?
Wat mij betreft, belangrijke vragen. Ook in de oorlog van vandaag blijft elk van ons achter met een gevoel van absolute verbijstering bij het aanschouwen van soldaten die de meest ondenkbare, gruwelijke daden plegen, zonder daar enige vorm van spijt, aarzeling of twijfel over op te uiten. Het lijkt de normaalste zaak, niet in vraag te stellen, de gang van zaken. Zijn het dan on-mensen, altijd geweest, of gemaakt en gekraakt door het systeem?
Hoe wordt een ideologie onderdeel van een nationale DNA? Wat is daar voor nodig vraag ik me af.
Nationale cultuur
Als het gaat over Israël, zijn er vier krachtige nationale waarden te onderscheiden. Niet onbelangrijk is het duiden van de algemene nationale cultuur, waarvan het basisprincipe totalitarisme is in de eerste plaats. Met andere woorden, wordt doorgaans het signaal gegeven dat er twee dingen binnen Israël niet in vraag te stellen zijn, namelijk de Zionistische ideologie en het IDF (Israëli Defense Force) , dat gezien zou kunnen worden als een ideologie op zich. Het is immers één van de sterkste legers ter wereld. Wanneer comparatieve waarde wordt gehecht aan structuren en deze gekoppeld wordt aan zijn geloofwaardigheid, zal een kwaliteitslabel wel enig effect hebben op de waardering van het Israëlisch leger, vanuit de eigen bevolking en de publieke opinie. Hoewel er op politiek niveau in theoretische termen een linkse en rechtse groep kan onderscheiden worden, weegt dit in geen geval op tegen de zwaarte van de totalitaire nationale cultuur en kan gesteld worden dat we te maken hebben met een extreemrechtse regering. Vanwege het feit dat de joodse bevolking een zware geschiedenis van uitdrijving, intolerantie en antisemitisme op Europese bodem heeft gekend, kan er wat mij betreft gesteld worden dat zij logischerwijs doodsbang zijn om ‘opnieuw’ uitgesloten te worden van een groep, nu ze ‘eindelijk’ een plek hebben gevonden. De moed en wil om tegen de nationale ideologie in te gaan is dus iets dat algemeen weinig aanwezig zal zijn en belemmerd wordt door verschillende factoren, waaronder manipulatie en het aanspreken van een collectief trauma. Want waar symbolen en een verbindend narratief altijd een rol hebben gespeeld in het versterken van een gedeelde identiteit, is de Israëlisch-Zionistische symboliek en retoriek niet anders.
Bijkomend is het van uiterst groot belang te duiden dat de nationale propaganda schaamteloos de ideologie naar voren schuift als waarheid, de enige waarheid en vooral geen ruimte laat voor andere invloeden. Het Zionistisch narratief is alomtegenwoordig, onverstoord en constant. Media kanalen (de enige kanalen), onderwijs, opvoeding, kinderspelletjes en -boekjes, kortom; overal.
Vier basiswaarden in het Israëlisch-Zionistisch denken.
Het eerste principe uit het Israëlische waardenkader is dat zij het 'uitverkoren volk' zijn. Dit gegeven wordt zowel religieus als seculier gebruikt, wat alle hypocrisie ervan aangeeft. Er is namelijk geen religieuze motivatie aan de zionistische beweging; deze is seculier en strookt niet met enige religieuze waarden. Echter is dit het schoolvoorbeeld van hoe geloof opnieuw geïnstrumentaliseerd wordt om een politieke agenda tot stand te brengen en vooral de emotionaliteit en betrokkenheid van mensen te verhogen. Aangesproken worden op 'gemeenschappelijke' religieuze waarden trekt aan, verbindt en brengt het gevoel van religieuze verantwoordelijkheid in de mens boven. Wanneer feiten daarmee een ondergeschikte plek krijgen, zien we het religieus-ideologisch extremisme ontstaan.
Deze eerste waarde, het 'uitverkoren volk', heeft het Israëlische volk een narcistische houding doen aannemen, die zich in deze oorlog duidelijk manifesteert. Er zijn rechten, er zijn kaders, wetten, uiteraard... maar gek genoeg, omdat het Israëlische volk als uitverkoren wordt beschouwd, lijken deze niet zo strikt te worden opgevolgd en niet 'echt' van toepassing te zijn op hen, maar wel op anderen.
Werkelijk catastrofaal op wereldniveau, wanneer alle mogelijke internationale verdragen en wetten worden ondermijnd door één entiteit, vergiftigd door een narcistische ideologie en waar de wereld op toekijkt. Wellicht heeft de tweede waarde binnen het Israëlisch denken hier enig aandeel in. De tweede waarde is de slachtofferrol. Een krachtig discours binnen het Israëlisch denken is het idee dat zij slachtoffers zijn, altijd zullen zijn en vooral de 'enige' slachtoffers zijn. Kijkt de wereld, omwille van deze geïnternaliseerde Israëlische waarde, dan toe? Zou het kunnen zijn dat dit voortkomt uit schuldgevoel? Zou het kunnen zijn dat Europa de eigen wandaden extrapoleert naar het Midden-Oosten en vooral opgelucht is dat de Holocaust zich niet heeft gewroken op eigen Europees grondgebied? Een terechte vraag toch wel; het zou het stilzwijgen enigszins van een verklarende dimensie kunnen voorzien.
Een derde doorslaggevende waarde in het tot stand komen van de Israëlische nationale ideologie is het gegeven dat de Holocaust alles zou kunnen rechtvaardigen. Het was immers (daadwerkelijk) zo gruwelijk, zo verschrikkelijk, absoluut niet goed te praten. Ook na WOII hebben we signalen gezien, geuit door Europese leiders. Collectief verontschuldigen is uiteraard niet voldoende. Land beloven in het Palestijns gebied kan, en is daadwerkelijk gebeurd door Groot-Brittannië, maar kunnen we nog meer doen als schuldig Europa? Toelaten dat we psychologisch onder druk komen te staan in situaties zoals vandaag? Ons laten manipuleren om bovenmenselijke rechten toe te kennen aan een getraumatiseerd volk dat heling zoekt door zichzelf alle rechten toe te eigenen ten koste van de rechten van anderen? Lijkt me niet de sterkste keuze.
De vierde waarde, wat mij betreft de meest doorslaggevende in deze situatie, is het structureel dehumaniseren van de Palestijnse bevolking. Het cultiveren van minderwaardigheid, is er ooit iets doeltreffenders geweest om onderdrukking te bewerkstelligen? Doorheen de geschiedenis is het ontmenselijken de basis geweest voor alle vormen van onderdrukking. Het begint met het overtuigen van de onderdrukten van hun eigen inferieure positie, dit komt tot uiting in de omgang die gehanteerd wordt, in alle taalgebruik erover, in discriminerende wetten en regels, en het beperken van vrijheid en stem... in alles wat we in bezet Palestina gedurende de laatste eeuw hebben gezien. De constante vernedering doet veronderstellen dat de Palestijnse bevolking geen menselijke behandeling verdient en legt de nadruk op minderwaardigheid. Het benadrukt de ander als niet-waardig van een menselijke behandeling en cultiveert het idee dat het alleen maar rechtvaardig is om mensen die we niet 'echt' als mensen zien, ook volgens dat idee te behandelen.
Propaganda, opnieuw het middel bij uitstek om het betreffende inherent onderdeel te maken van de publieke opinie. Zoals Noam Chomsky het beschreef wanneer hij het had over 'manufactured consent'. Hij analyseerde grondig hoe de publieke opinie helemaal kan opgaan in een collectief idee, maar in wezen gemanipuleerd is om dat collectief idee te ondersteunen, versterkt door het feit dat er weinig alternatieve ideeën sociaal aanvaard zijn.
Slotnoot
Deze reflectie kwam tot stand door helemaal niets te posten over het Palestijns-Israëlisch conflict sinds 7 oktober, maar wel dagelijks voor alle slachtoffers te bidden. Door te observeren hoe de emotionaliteit van dit gebeuren mensen bracht tot activisme en betrokkenheid, en hoe dit zich vertaald heeft online en in interpersoonlijke relaties. Ook getuigenissen van voormalige IDF-soldaten en voormalige Israëlische ambtenaren inspireerden me om dieper na te denken over de feiten en een alternatieve blik te werpen op deze catastrofale chaos.
In geen geval gaat deze reflectie over het goed spreken van extremistisch geweld van welke kant ook, eerder gaat deze reflectie over sadisme, leedvermaak en schaamteloze arrogantie.
Kautar Oulad El Haj