Seksuele delinquenten

Tijdschrift voor Criminologie, nr. 45 – 4, 2003 

Themanummer ‘Seksuele delinquenten’ 

Themaredactie: Catrien Bijleveld, Annelies Daalder, Ed Leuw 

Inhoud 

(bladzijden verwijzen naar gedrukte versie, die op technische details wellicht afwijkt van onderstaand) 

Seksuele delinquenten 330 

Ed Leuw, Catrien Bijleveld en Annelies Daalder 

Vrijheid, blijheid? Over het dilemma van de strafbare seksualiteit 338 

Renée Kool 

Seksuele delicten in Nederland 354 

Annelies Daalder en Ad Essers 

Lange termijn recidive van daders van seksuele delicten 369 

Paul Nieuwbeerta, Arjan Blokland en Catrien Bijleveld 

Recidive bij behandelde seksuele delinquenten 378 

Vivienne de Vogel en Corine de Ruiter 

Jeugdige zedendelinquenten: een aparte groep? 391 

Anton van Wijk, Joan van Horn, Ruud Bullens en Jan Hendriks 

Meisjes als zedendelinquent - een exploratieve studie 401 

Jan Hendriks

SEKSUELE DELINQUENTEN 

Ed Leuw, Catrien Bijleveld en Annelies Daalder 

Seksuele geweldsdelicten krijgen veel aandacht in de media en de maatschappij. De impact van dit soort 

delicten is groot, in de eerste plaats natuurlijk voor de directe slachtoffers, maar ook voor niet direct 

betrokkenen zijn er vaak grote gevolgen. Zo heeft de dreiging van de (nog altijd, eind oktober 2003, niet 

gepakte) Utrechtse serieverkrachter lange tijd veel vrouwen in de omgeving van de Uithof in hun 

bewegingsvrijheid beperkt. De laatste jaren is in Nederland veel aandacht uitgegaan naar relatief lichte 

handtastelijkheden in zwembaden, maar ook de groepsverkrachting van een geestelijk gehandicapt meisje 

in Amsterdam heeft veel opschudding veroorzaakt. De daden wekken afschuw op, vooral als een kind 

slachtoffer is geworden, en de daders hoeven niet op begrip te rekenen. 

De variatie in typen delicten is groot. Hetzelfde geldt voor de psychosociale kenmerken van plegers van 

seksueel geweld. Bovendien is juist bij dit type delict, waar heel verschillende motieven aan ten grondslag 

kunnen liggen, de vraag naar de relevantie en effectiviteit van al dan niet strafrechtelijke interventies van 

groot belang. 

Ook binnen de criminologie krijgen seksuele geweldsdelicten en seksuele delinquenten meer aandacht. 

De aard van de delicten, achtergronden van daders, recidivepatronen en mogelijke verklaringen voor 

gedrag zijn onderwerp van onderzoek die in dit themanummer aan de orde komen. 

Voor deelaspecten van de Belgische situatie verwijzen wij naar de tweede en derde publicatie in de 

rubriek ‘Boeksignalementen’, waarin ook andere recente publicaties op het gebied van dit themanummer 

worden vermeld. 

ZEDENDELINQUENTIE - SEKSUELE GEWELDSDELINQUENTIE 

In het dagelijkse spraakgebruik wordt in plaats van het wat moeizaam uitspreekbare ‘seksuele 

geweldsdelinquentie’ het korte, bondige en vanouds ingeslepen ‘zedendelinquentie’ gebruikt. Ook binnen 

een juridische context bestaat voor dit woordgebruik nog steeds een goede reden, want alle wetsartikelen 

die handelen over strafbare seksualiteit staan juridisch bekend als onderdelen van de 

zedelijkheidswetgeving. Het gaat om de artikelen 239-253 die in de systematiek van het Wetboek van 

Strafrecht worden getypeerd als ‘misdrijven tegen de zeden’. Onder dit etiket wordt een bonte 

verzameling seksuele gedragingen en vormen van seksuele interactie als misdrijf aangeduid. In nietjuridische 

termen gaat het daarbij om aanstootgevend gedrag of de vertoning van aanstootgevende 

beelden in het openbaar, productie en bezit van afbeeldingen met seksuele gedragingen van 

minderjarigen, het met dreiging of geweld afdwingen van seksuele interactie, elke seksuele interactie met 

kinderen onder de 12 en vrijwel elke seksuele interactie van volwassenen met jeugdigen onder de 16, 

tegen betaling gebruik maken van seksuele diensten van jeugdigen onder de 18, seksuele interactie met 

andere wilsonbekwamen of specifiek genoemde afhankelijken, medewerking aan specifiek genoemde 

vormen van prostitutie, en het als ouder/verzorger toestaan van (seksueel) kindermisbruik door derden. 

Onder de zedelijkheidswetgeving valt ook één niet-seksuele gedraging: art. 252 WvS verbiedt onder 

bepaalde omstandigheden verkoop, toedienen of opdringen van alcohol aan jeugdigen of reeds onder 

invloed van alcohol verkerende personen. 

Binnen deze bonte verzameling misdrijven kunnen heel verschillende te beschermen waarden worden 

onderscheiden. Seksueel fatsoen, geweld/bedreiging en bescherming van zwakkeren zijn de drie te 

onderscheiden elementen van deze strafrechtelijke normering. 

In sociaal-wetenschappelijke analyse is het begrip zedendelinquentie als aanduiding voor deze diversiteit 

van te beschermen waarden (‘het rechtsgoed’ in juridisch taalgebruik) al enkele decennia geleden als 

misleidend en versluierend ontmaskerd. Deze ideologiekritiek kwam vooral voort uit het nieuwe 

feminisme en uit de ontwikkeling van een op individuele ontplooiing gerichte seksuele moraal, bekend 

geworden als de seksuele revolutie. Beide belangrijke moraal-bepalende ontwikkelingen hadden in

uwweg de periode 1965-1985 veel invloed op zowel wetgeving als wetshandhaving met betrekking tot 

seksuele gedragingen. 

In die tijd stond de notie centraal van het autonome individu dat in alle vrijheid zijn of haar recht op 

seksuele expressie opeist. Enerzijds impliceert dit een fundamentele vrijwaring van elke vorm van dwang 

en geweld bij seksuele interacties. Vrijheid is daarmee het recht om ‘nee’ te zeggen tegen elke 

ongewenste seksuele toenadering. Anderzijds impliceert de notie het recht op seksuele expressie, ook als 

die zou ingaan tegen traditionele begrippen van fatsoen en zedelijkheid. Voor de wetgeving hadden deze 

uitgangspunten van individuele autonomie belangrijke consequenties, zoals het schrappen van het 

element ‘buiten echt’ uit het verkrachtingsartikel, het schrappen van genitale penetratie als cruciaal 

element in het begrip verkrachting, het schrappen van een discriminerende leeftijdsbepaling met 

betrekking tot homoseksuele interacties, het schrappen van de meeste pornografiebepalingen en (nog 

recent in 2002) het schrappen van het bordeelverbod. 

SEKSUEEL FATSOEN OF ZELFBEPALING 

Ten gevolge van het (betrekkelijk) nieuwe axioma van autonome seksuele expressie werden ook tot dan 

toe genegeerde spanningsverhoudingen tussen zedelijkheid (seksueel fatsoen) en seksuele zelfbepaling 

zichtbaar gemaakt. Het te beschermen rechtsgoed van moraal en zedelijkheid heeft een principieel ander 

karakter dan het rechtsgoed van de individuele zelfbeschikking. Zedelijkheid en eerbaarheid vormen in 

sterke mate een collectief rechtsgoed. Voor zover bij een seksueel delict de moraal wordt gekwetst, wordt 

niet alleen het individu als slachtoffer gezien maar ook (en soms zelfs vooral) de morele orde als zodanig. 

In de constructie van seksuele delinquentie als zedendelinquentie is daarmee sprake van een abstrahering 

van slachtofferschap. Met name de vrouwenbeweging heeft sinds het midden van de jaren zestig veel 

werk gemaakt van het denken in termen van seksuele geweldsdelinquentie in plaats van 

zedendelinquentie. Een belangrijk element in de feministische optiek was de vaststelling dat verkrachte 

vrouwen in een traditioneel moreel vertoog niet alleen als slachtoffers van geweld werden gezien, maar in 

zekere zin ook als medeschuldig aan schending van seksuele fatsoensnormen. Vanuit deze traditionele 

moraliteit kon bijvoorbeeld aan vrouwelijke slachtoffers van seksueel geweld worden verweten dat ze 

door kleding of gedrag aanleiding hadden gegeven tot aanranding of verkrachting. Deze feministische 

kritiek is inmiddels vrij algemeen aanvaard en heeft geleid tot een ook in dit themanummer bestaande 

voorkeur voor het begrip seksuele geweldsdelicten in plaats van zedendelicten. 

Bij de strafbepalingen met betrekking tot seksuele relaties tussen volwassenen en jeugdigen is naast het 

geweldsverbod en de seksuele moraal zoals gezegd ook van belang de bijzondere bescherming van 

personen van wie kan worden aangenomen dat ze minder vrij zijn om hun wil te bepalen. De strafwet 

biedt aldus bescherming tegen seksuele toenadering van personen die extra kwetsbaar zijn door jeugdige 

leeftijd, (tijdelijk) onvolledige geestelijke vermogens zoals bijvoorbeeld bij een verstandelijke handicap 

of bewusteloosheid, en door hun relationele afhankelijkheid zoals bijvoorbeeld in de verhouding leraarleerling 

of arts-patiënt. 

De elementen individuele vrijheid tot seksuele expressie en bescherming van zwakkeren (in casu 

jeugdigen) staan ook in een zekere spanningsverhouding tot elkaar. Hierbij is met name de discussie over 

omgang van volwassenen met veertien- en vijftienjarigen, soms tot achttienjarigen, in het geding. In 

tegenstelling tot de liberalisering in de zedelijkheidswetgeving van de laatste decennia is op dit punt juist 

sprake geweest van een toenemende restrictiviteit: het vervallen van het klachtvereiste (zodat het ook 

strafbaar is als er geen klacht wordt ingediend), strafbaarstelling van betaalde seks met personen onder de 

18 en strafbaarstelling van zelfs het bezit van kinderporno, ook in virtuele varianten. In dit opzicht is het 

beschermingselement recentelijk weer belangrijker geworden in verhouding tot de vrijheid van seksuele 

expressie (dus inclusief de vrijheid tot seksuele expressie van de jeugdige). 

Rekening houdend met deze contradicties kunnen we vaststellen dat in het juridische begrip zedendelict 

minstens drie geheel verschillende vormen van maatschappelijk problematisch gedrag schuilgaan:

- in de letterlijke zin des woords een schending van de (seksuele) fatsoensnormen en de ‘goede smaak’: 

ongepast tonen van naakt of van seksuele handelingen. Het is de vraag in hoeverre het bezit van 

kinderporno ook als zedendelict in deze zin valt aan te merken. 

- schending van een plicht tot bescherming van jeugdigen en schending van het verbod op consensuele 

seksuele interacties met personen die off limit zijn (met jeugdige prostituees en afhankelijken zijn 

seksuele interacties dus altijd strafbaar, ook als ze wederzijds vrijwillig zijn). 

- seksuele geweldsdelinquentie als aanduiding van alle vormen van seksuele interactie waarbij geweld, 

dwang, intimidatie of evident machtsmisbruik een rol spelen. 

De in dit themanummer behandelde onderwerpen hebben (vrijwel) volledig betrekking op 

zedendelinquentie in laatstgenoemde betekenis. 

Het onderwerp seksuele geweldsdelinquentie kan vanuit verschillende sociaal- en 

gedragswetenschappelijke perspectieven worden benaderd. 

In cultuurhistorisch perspectief gaat het om de ontwikkeling van denkbeelden over strafbare seksualiteit 

in samenhang met het denken over seksuele moraal. In concreto komen hierbij vragen naar seksuele 

zelfbestemming, seksuele vrijheid en de bescherming van kwetsbaren in de samenleving aan de orde. 

Vanuit dit perspectief wordt getracht enig inzicht te bieden in de spanningsverhouding tussen deze in 

onze samenleving belangrijke waarden. 

Binnen deze benadering past ook de toespitsing op het meer juridische perspectief van rechtsfilosofische, 

rechtshistorische en criminaliseringsvragen. Met name de geleidelijke neerslag van een zich 

ontwikkelende (seksuele) moraal in strafbaarstelling en strafrechtstoepassing komt hierbij aan de orde. 

Vrijheid, blijheid 1 van Kool past geheel binnen dit cultuur- en rechtshistorische perspectief. Zij gaat in 

op de dominante waarden in drie verschillende tijdsperioden. Tot medio jaren zestig van de vorige eeuw 

stond de zorg om de publieke moraal voorop, daarna was tot ongeveer 1985 het seksuele vrijheidsconcept 

toonaangevend en sindsdien werd het accent van moraal en strafrecht verlegd naar de bescherming van 

zwakkeren. In dit artikel worden de dilemma’s duidelijk bij strafwetgeving en toepassing, die moeten 

laveren tussen vrijheid van seksuele expressie, vrijwaring van dwang en geweld, en de rechtstatelijke 

bescherming van verdachten van seksuele geweldsdelinquentie. De subtiele vertaling van moraal- en 

rechtsfilosofische uitgangspunten naar concrete strafrechtelijke afwegingen wordt in dit artikel wijze 

uiteengezet. En passant komen ook enkele beleidspolitieke ontwikkelingen aan de orde. 

De relatie tussen moraal en strafwetgeving (criminaliseringsprocessen) ligt op de grens van een 

cultuurhistorische en een criminologische benadering. Vanuit criminologisch perspectief worden vragen 

gesteld naar de aard, toedracht en prevalentie van specifieke vormen van seksuele geweldsdelinquentie. 

Daarnaast wordt getracht inzicht te verschaffen in criminaliteitsprofielen van plegers van seksuele 

geweldsdelinquentie en in de sociaal-economische aspecten van (de ontwikkeling van) verschillende 

verschijningsvormen van delicten. Daarmee houdt de criminologie zich bezig met de sociale en 

etiologische kenmerken van typen seksuele geweldsdelinquentie zoals bijvoorbeeld pedoseksuele 

delinquentie, incest of aanranding en verkrachting. 

Zeer belangrijk is de vraag in hoeverre plegers van seksuele geweldsdelinquentie specialisten zijn die hun 

delicten vooral plegen op basis van deviante seksualiteit (seksuele voorkeur en wijzen van verwerving 

van seksuele partners) of dat de seksuele geweldsdelinquentie eerder past in een algemene geneigdheid 

tot het plegen van commune criminaliteit (kort gezegd diefstal en geweldpleging). De mogelijke 

betekenis van neiging tot criminaliteit in het algemeen bij de verklaring van seksueel kindermisbruik 

wordt door Smallbone e.a. (2001) als volgt onder woorden gebracht: 

‘many child sexual offenses may be explained as extensions of more general antisocial patterns of 

behavior, perhaps involving opportunistic exploitation of interpersonal relationships, or the 

disregard of socially accepted codes of behavior.’ 

1 Titels en auteursnamen in vet verwijzen naar andere artikelen in dit themanummer.

In onderzoek naar en theorievorming over (pedo)seksuele geweldsdelinquentie lijkt met name het belang 

van deze variabele ‘algemene neiging tot criminaliteit’ te worden onderschat. Wellicht is dit een gevolg 

van de vooral psychiatrische benadering van het verschijnsel. Wanneer we wel veel belang zouden 

toekennen aan de criminele habitus heeft dit tot gevolg dat typisch criminologische inzichten over de 

betekenis van de sociaal-economische positie bij de verklaring van criminaliteit ook geldig zijn bij de 

verklaring van (pedo)seksuele geweldsdelicten. Het gaat dan om de vraag of seksuele 

geweldsdelinquentie in gelijke mate in alle (sociaal-economische) geledingen van de maatschappij 

voorkomt of dat het verschijnsel, net als andere typen van (commune) criminaliteit, eerder is 

geconcentreerd aan de ‘onderkant’ van de samenleving. Seksuele geweldsdelinquentie doet zich 

ongetwijfeld overal in de samenleving voor. Criminologisch is met name interessant of dat overal in 

dezelfde mate het geval is. 

Vanuit criminologisch perspectief is ten slotte ook de analyse van seksuele geweldsdelinquentie op 

microniveau van belang. Een belangrijk aspect hiervan is het in de context van geweldsdelinquentie 

ontwikkelde begrip victim precipitation: de rol van het slachtoffer bij het tot stand komen en het verloop 

van het (seksuele) geweldsdelict. 

Ten slotte komen binnen het criminologische perspectief vragen naar de aard van strafrechtelijke reacties 

op seksuele geweldsdelinquentie aan de orde. Deze hebben met name betrekking op de selectiviteit en 

effectiviteit van strafrechtelijke reacties op seksuele geweldsdelinquentie. 

In Seksuele delicten in Nederland schetsen Daalder en Essers een breed beeld van typen seksuele 

geweldsdelinquentie, kenmerken van daders en slachtoffers, en de justitiële reactie op deze delicten zoals 

die blijken uit een steekproef van bij het OM aangebrachte zaken. 

Wellicht meer nog dan bij andere typen delinquentie kan de vraag worden gesteld in hoeverre binnen het 

justitiële apparaat bekende seksuele geweldsdelinquentie representatief is voor de werkelijke prevalentie 

van dergelijke delicten. Dit is met name van belang omdat aangenomen mag worden (ook al is dat alleen 

op justitiële gegevens gebaseerd) dat verreweg het grootste aantal seksuele geweldsdelicten zich afspeelt 

binnen het privé-domein van gezinnen waarin kinderen seksueel worden misbruikt en van vaak vrijwillig 

aangegane relaties tussen volwassenen. 

Binnen het domein van de justitiële gegevens blijft niet alleen onduidelijk wat zich werkelijk in de 

samenleving afspeelt, ook blijft het de vraag waar de grenzen liggen tussen private en publieke (in casu 

strafrechtelijke) verantwoordelijkheid voor bemoeienis met wat zich in gezinnen en tussen volwassenen 

afspeelt. 

Op zichzelf is het beeld van op justitiële gegevens gebaseerde seksuele geweldsdelinquentie interessant 

genoeg. Zo blijkt uit het onderzoek van Daalder en Essers dat seksueel misbruik van kinderen en 

jeugdigen verreweg de grootste categorie vormt van seksuele geweldsdelinquentie waar Justitie mee te 

maken krijgt. Zeventig procent van de bij de delicten betrokken slachtoffers is jonger dan achttien jaar. 

De relatieve betekenis van deviante seksualiteit en criminele habitus speelt ook een belangrijke rol bij de 

lange termijn recidive die door Nieuwbeerta, Blokland en Bijleveld aan de orde wordt gesteld. Bij 

commune delinquentie bestaat een algemeen patroon van sterke toename ongeveer vanaf het 17 de 

levensjaar, een maximaal risiconiveau rond de 25 en daarna zo’n sterke afname dat nog maar een kleine 

fractie van de eerdere plegers van commune delinquentie boven de 40 doorgaat met het plegen van 

criminaliteit. De vraag is dus in hoeverre het justitiële carrièreverloop van plegers van seksuele 

geweldsdelinquentie ook aan dit patroon voldoet. 

Een meer of minder blijvende deviante seksuele voorkeur in de hele levensloop en de effecten van hierop 

gerichte (therapeutische) interventies zijn in theorie belangrijke variabelen die een eventueel afwijkend 

patroon van (specifieke) recidive van plegers van seksuele geweldsdelinquentie kunnen verklaren. 

Recidivepatronen over een lange periode laten ontwikkelingen in de criminele carrière van daders van 

seksueel geweld zien. Uit de verkennende analyses in dit artikel blijkt dat verschillende soorten daders 

van seksuele delicten verschillende recidivepatronen hebben. De verkrachters/aanranders lijken nog de

meest gevarieerde daders: zij recidiveren het minst vaak opnieuw naar een zedendelict en het vaakst (en 

het snelst) naar ‘enig delict’, dat wil zeggen zeden- en/of andere delicten. 

Exhibitionisten recidiveren het snelst en relatief het vaakst naar een nieuw zedendelict, vaak opnieuw 

exhibitionisme. Ontuchtplegers bewegen zich hier tussenin, maar lijken in hun recidivepatroon het meest 

op exhibitionisten. Opvallend is vooral de doorgaande stijging van de recidive van ontuchtplegers, ook na 

zeer lange tijd. Opvallend is ook dat zedendaders die naar een nieuw zedendelict recidiveren, dat vaak 

naar een zelfde soort delict doen. 

Het artikel roept ook allerlei nieuwe vragen op, bijvoorbeeld of daders die snel naar een nieuw 

zedendelict recidiveren ook na dat eerste recidivedelict door blijven gaan met het plegen van 

zedendelicten. Verder is het de vraag of de initiële ‘delictvastheid’ mogelijk verdwijnt als ook latere dan 

alleen het eerste recidivedelict bezien worden. Met name voor exhibitionisten zou dit een interessante 

vraag zijn, zoals in het artikel zelf wordt besproken. Ook zou het interessant zijn in hoeverre 

leeftijdsverschillen een verklaring bieden voor de verschillende recidivepatronen, en in hoeverre die 

verschillen te verklaren zijn na verdere precisering van het type delict dat werd gepleegd (bijvoorbeeld 

intra-familiair of niet). Uit buitenlands onderzoek bleek dat seksuele deviantie een belangrijke voorspeller 

is van recidive, maar dat kon in dit onderzoek niet bevestigd worden. 

De artikelen van Van Wijk e.a. en van Hendriks over jeugdige seksuele geweldsdelinquenten en over 

meisjes als plegers van seksuele geweldsdelinquentie zijn toegespitst op de persoonlijkheidsaspecten van 

de plegers. Daarmee bevinden deze artikelen zich op het grensgebied van een criminologische en een 

forensisch-gedragskundige benadering. 

Onderzoek naar jeugdige plegers van seksuele geweldsdelinquentie is van groot praktisch belang voor 

vroegtijdige herkenning en de daarmee verbonden mogelijkheden van vroegtijdige (therapeutische) 

preventie en interventie. Ook hier is de al dan niet ‘afwijkende’ persoonlijkheid van seksuele 

geweldsdelinquenten in vergelijking met plegers van overige commune delinquentie van cruciaal belang. 

Het onderzoek van Van Wijk e.a. levert aanwijzingen op dat jeugdige plegers van seksuele 

geweldsdelicten zich op een aantal persoonlijkheidskenmerken gemiddeld inderdaad onderscheiden van 

de overige jeugdige delinquenten. Met name vertonen seksuele delictplegers een sterkere intrapsychische 

problematiek en een sterker sociaal isolement. 

Dat criminaliteit overwegend door mannen wordt gepleegd, is een algemeen bekend gegeven. Het 

gebruikelijke aandeel van vrouwen onder plegers van geregistreerde delicten ligt rond de vijf procent. Bij 

seksuele geweldsdelinquentie is dit nog veel minder, ongeveer twee procent. Bovendien is bekend dat 

vrouwen die vanwege seksuele delinquentie met justitie in aanraking komen vaak (in een secundaire rol) 

in medeplichtigheid met mannelijke daders hebben gehandeld. Wellicht vormen biologie of gender de 

sexe-specifieke verklaringen dat geregistreerde seksuele delinquentie onder vrouwen vrijwel volledig 

afwezig is.. Natuurlijk is het ook denkbaar dat seksuele delicten door vrouwen eerder onzichtbaar blijven 

voor justitiële instanties. 

Hendriks vermeldt dat culturele en institutionele (in casu strafrechtelijke) selectiefactoren het verschijnsel 

wellicht verklaren. Hij beschrijft persoons- en delictskenmerken van een klein aantal meisjes dat vanwege 

een seksueel geweldsdelict aan een persoonlijkheidsonderzoek is onderworpen. Een interessante 

bevinding van dit onderzoek is dat er in vergelijking met jongens (zie het artikel van Van Wijk) minder 

verschil in persoonlijkheidsprofiel lijkt te bestaan tussen meisjes die seksuele of niet-seksuele delicten 

plegen. In beide groepen lijkt het vooral te gaan om personen met een sterke intra-psychische 

problematiek en een lage intelligentie. Wellicht kan dit worden begrepen als een aanwijzing dat (al dan 

niet seksuele) delinquentie bij meisjes/vrouwen relatief sterk is gerelateerd aan een psychische stoornis, 

terwijl bij jongens/mannen naast een psychische stoornis, c.q. deviante seksuele voorkeur ook een 

algemene geneigdheid tot delinquent gedrag een belangrijke rol speelt. 

Vanuit forensisch gedragskundig perspectief komt de individuele psychosociale etiologie van plegers van 

seksuele geweldsdelinquentie aan de orde. Het is de vraag in hoeverre daderschap kan worden begrepen

als een symptoom van deviante seksuele voorkeur en/of van (ontwikkelings)stoornis in meer algemene 

zin. Binnen dit perspectief worden ook vragen naar de uitvoerbaarheid en effectiviteit van therapeutische 

interventies besproken. Vanuit de forensische gedragskunde wordt de laatste tijd veel aandacht besteed 

aan mogelijkheden voor voorspelling van gevaar en recidive. 

Het is van groot praktisch belang om beide effectvariabelen, de waarschijnlijkheid van recidive en de 

mate van gevaar (in casu ‘ernstig letsel’) in het geval van recidive, goed te onderscheiden. Veelal wordt 

aangenomen dat de combinatie van een deviante seksuele belangstelling en een psychopathische 

persoonlijkheidsstructuur groot risico ten aanzien van beide effectvariabelen met zich meebrengt. 

Het onderzoek van De Vogel en De Ruiter naar recidive bij behandelde seksuele delinquenten heeft 

betrekking op daders met zo’n hoog risicoprofiel, plegers van seksuele geweldsdelinquentie die in een 

tbs-inrichting zijn behandeld. Het afmaken van een behandeling en het type (pedo)seksuele delinquentie 

blijken belangrijke voorspellers van de kans op recidive te zijn. Het zou goed zijn als in vervolgonderzoek 

ook zou kunnen worden ingegaan op de mate van gevaar bij recidive. 

Ten slotte is voor het onderwerp seksuele geweldsdelinquentie ook het beleidspolitieke perspectief 

relevant: de ontwikkeling van overheidsbeleid of instellingsbeleid (bijvoorbeeld onderwijs, 

kinderbescherming of gezondheidszorg) ten aanzien van preventie en beheersing van seksuele 

geweldsdelinquentie. Geformuleerde doelstellingen, prioriteiten en implementaties vormen hierbij 

belangrijke onderwerpen van studie. 

Met betrekking tot beleidsontwikkelingen is het zinvol om een onderscheid te maken naar strafrechtelijke 

en niet-strafrechtelijke benaderingen van seksuele geweldsdelinquentie. In de afgelopen decennia zijn 

bijvoorbeeld richtlijnen ontwikkeld voor de (politiële) aanpak van seksueel kindermisbruik in een 

afhankelijkheidscontext (Openbaar Ministerie, 1999). Veel werk valt waarschijnlijk nog te verrichten op 

het punt van de zeer wenselijke samenwerking van justitiële en niet-justitiële instellingen bij 

slachtofferschap van seksueel geweld. Ook in Kool’s openingsartikel in dit themanummer wordt enige 

aandacht besteed aan beleidspolitieke aspecten van seksuele geweldsdelinquentie. 

LITERATUUR 

Smallbone, S.W. & R.K. Wortley (2001) Child sexual abuse: offender characteristics and modus 

operandi, Australian Institute of Criminology, Trends & Issues in Crime and Criminal Justice. 

Openbaar Ministerie (1999) Beleidsregels, aanwijzing opsporing seksueel misbruik in 

afhankelijkheidsrelaties, Den Haag.

VRIJHEID, BLIJHEID? OVER HET DILEMMA VAN DE STRAFBARE SEKSUALITEIT 

Renée Kool 

Wat wordt maatschappelijk toelaatbaar geacht en wat niet, op het gebied van de seksualiteit? In grove 

lijnen zijn twee aandachtspunten bepalend voor de sociale ordening van de seksualiteit: de menselijke 

behoefte aan seksuele zelfbeschikking en de onmacht om die anders dan met hulp van de gemeenschap 

veilig te stellen. Een complicerende factor is dat seksualiteit veelal een gedeelde activiteit is: men moet 

zich in goed vertrouwen kunnen geven aan een ander. Dit veronderstelt respect voor de wilsvrijheid van 

betrokkenen waaraan binnen de feitelijke verhoudingen vaak niet voldaan is. Waar wilsonvrijheid dreigt, 

heeft de overheid zich tot taak gesteld bescherming te bieden, onder andere via strafbaarstelling. 

Bescherming bieden aan hen die dat behoeven, is echter niet zonder problemen. Want wie zijn behoeftig 

en hoever mag de gemeenschap gaan bij het strafrechtelijk normeren van de seksualiteit? Gesteld voor de 

taak een evenwicht te vinden tussen de Scilla van de seksuele zelfbeschikking en de Charibdis van de 

bescherming van maatschappelijk kwetsbaren heeft de strafwetgever door de tijd heen keuzen moeten 

maken en daarbij rekening moeten houden met veranderde denkbeelden over seksualiteit en de daaraan 

gerelateerde verhouding tussen overheid en burger. De balans werd mede bepaald door de mate waarin de 

samenleving zich bewust was van seksueel geweld als maatschappelijk probleem. 

STRAFBARE SEKSUALITEIT 1880-1960: ZORG OM DE PUBLIEKE SEKSUELE MORAAL 

Zo’n maatschappelijk bewustzijn ontbrak ten tijde van de totstandkoming van de nationale 

zedenwetgeving. Uitgangspunt was een negatief vrijheidsbegrip: het private seksuele leven van de burger 

diende beschermd te worden tegen inmenging van overheidswege (Berlin, 1958: 11-12). De zorg van de 

strafwetgever concentreerde zich op de verdediging van de publieke fatsoensnormen, het vormgeven van 

de publieke seksuele moraal. Voorgestelde strafbaarstellingen hadden betrekking op stereotypen als 

gewelddadige verkrachting of misbruik van evident geestelijk onmachtigen. Dergelijke uitwassen dienden 

strafbaar te worden gesteld, voor het overige moest terughoudendheid worden betracht. Immers: 

´tegen vrijwillig eigen zedenbederf de individuen te beschermen behoort niet tot de taak der 

strafwet. Zij heeft alleen te waken voor het kwetsen van eens anders eerbaarheid’ (Smidt, 1891: 

276). 

De bedoelde vrijwilligheid sloeg echter op de dominante, mannelijke seksualiteit. Vanuit een harmonieus 

gedachte private levenssfeer werd consensus over de seksuele normen en waarden verondersteld. Het 

inzicht dat wilsvrijheid voor vrouwen en kinderen problematisch zou kunnen zijn, was wel aanwezig 

maar beperkte zich tot evidente situaties van wilsonvrijheid. Die werd onder meer aangenomen in die 

gevallen waarin een minderjarige in een functionele afhankelijkheidsrelatie ten opzichte van een 

meerderjarige verkeerde: hier werd een machtsonevenwicht verondersteld dat seksuele contacten ten ene 

male in de weg stond. Op dit punt week de Nederlandse strafwetgeving expliciet af van het regime van de 

Code Penal, waarin dergelijke contacten slechts strafbaar waren wanneer geweld was gebruikt. De 

Nederlandse ontwerpwetgever was op dit punt beduidend minder terughoudend: bescherming van 

minderjarigen werd expliciet erkend als uitgangspunt. Sterker nog, in artikel 249 Sr school, zo stelde het 

invloedrijke kamerlid De Savornin Lohman destijds, ‘de geest van het ontwerp’ (Ontwerp wetboek van 

Strafregt, deel IV, 1880: 233). Desalniettemin werd een aparte strafbaarstelling van incestueuze contacten 

niet overwogen. Want hoewel seksueel misbruik in algemene termen als maatschappelijk probleem werd 

onderkend, met name binnen kinderbeschermingskringen, was de wetgever niet bereid te erkennen dat 

dergelijke contacten ook veelvuldig in eigen land plaatsvonden. Een zelfde lot was de homoseksualiteit 

beschoren; dergelijke tegennatuurlijke driften waren de goede huisvader evenzeer onbekend. Ook later, 

toen Europa rond 1890 werd opgeschrikt door een aantal omvangrijke schandalen rond seksueel misbruik, 

week de Nederlandse wetgever niet af van eerder ingenomen standpunten (Weeks, 1989: 31).

Strafbaarstelling door middel van schending van verantwoordelijkheden als geformuleerd in artikel 249 

Sr paste nu eenmaal beter in het liberale profiel dan een strafrechtelijk verbod, gegrond op de morele 

verwerpelijkheid van de handeling. Wel werd voorgesteld de strafmaxima te verhogen, want wat betreft 

seksueel misbruik kon men ‘(…) in het beschaafde Nederland niet altijd zwaar genoeg gestraft worden’, 

aldus minister van justitie Modderman (Ontwerp Wetboek van Strafregt, deel IV, 1880: 615). 

Deze zorg om het zedelijk verval als gevolg van de toenemende industrialisatie, met de daarin besloten 

aandacht voor seksueel misbruik van minderjarigen, leidde tot veranderingen binnen de strafrechtelijke 

politiek. Feitelijk was de wetgeving van 1886 bij de invoering al niet meer in overeenstemming met de 

tijdgeest. Hoewel naar goed liberaal gebruik nog steeds de schadelijkheid van het handelen als criterium 

voor strafbaarstelling gold, nam het politieke draagvlak voor strafrechtelijke interventie als middel ter 

bestrijding van het toenemende zedelijk verval toe. 

En zo stonden slechts enkele jaren na de invoering de eerste wijzigingen op stapel van deze, in woorden 

van minister van justitie Nelissen, ‘slappe wetgeving’ (Bijlagen Handelingen Tweede Kamer, 1908-1909, 

deel I, nr. 293, nr.3: 3). In het bijzonder de gereglementeerde prostitutie was de wetgever een doorn in het 

oog. Mondiaal werd gestreefd naar bevrijding van de door de mannelijke seksualiteit geketende 

prostituée. 

Na enig voorwerk door zijn voorgangers wist minister van justitie Regout in 1911 de wet tot bestrijding 

van de zedeloosheid aangenomen te krijgen. Deze behelsde de invoering van een bordeelverbod annex 

strafbaarstelling van vrouwenhandel, een verbod op abortus, aanscherping van de pornografiebepalingen 

en enkele specifieke strafbepalingen gericht op het zedelijk welzijn van minderjarigen zoals de verkoop 

van voorbehoedmiddelen respectievelijk pornografie aan jeugdigen, en het hebben van homoseksuele 

contacten met minderjarigen. 

Hoewel deze wet in later jaren vaak is aangeduid als een confessioneel zedelijkheidsoffensief, met Regout 

als morele entrepreneur, is dat niet geheel terecht. De persoonlijke ambitie van Regout om homoseksuele 

contacten strafbaar te stellen, laat onverlet dat sprake was van een gedeeld politiek streven naar 

aanscherping van de zedenwetgeving. De strijd tegen zedelijk verval vormde een ‘bindend element in de 

landelijke politiek’ (Soetenhorst-De Savornin Lohman en Jansz, 1986: 4). Met inachtneming van hun 

verschillende politieke uitgangspunten deelden de politieke partijen de zorg om het zedelijk verval. 

Een ander gedeeld uitgangspunt was de politieke wens tot terughoudendheid: slechts handelingen die 

‘buiten eenige twijfel tot de onzedelijke kunnen worden gerekend’ rechtvaardigden strafbaarstelling 

(Bijlagen Handelingen Tweede Kamer 1909-1910, deel III, nr. 56, nr.1: 1). Wat moest worden begrepen 

als onzedelijk, en derhalve als schadelijk voor anderen, vormde echter onderwerp van felle parlementaire 

debatten. Met name het confessionele appel aan de christelijke zedenleer als objectieve politieke maatstaf 

riep forse weerstand op bij liberalen en socialisten. Deze waren echter numeriek in de minderheid en 

konden uit dien hoofde onvoldoende tegenwicht bieden aan het confessionele overwicht. Voor de 

liberalen gold bovendien dat zij onderling sterk verdeeld waren, hetgeen verder afbreuk deed aan hun 

politieke daadkracht. En hoewel de socialisten in felle bewoordingen ageerden tegen de ‘hypocrisie van 

het Christelijk volksdeel’ en benadrukten dat de oorzaak van het zedelijk verval lag in de deplorabele 

sociaal-economische omstandigheden van de lagere sociale klassen, moesten ook zij het politieke 

onderspit delven (Handelingen Tweede Kamer, 1910-1911: 1445). 

Tegen deze historische achtergrond bezien was weliswaar sprake van een overwegend door 

confessionelen geregisseerde wetgevingsoperatie, maar daaraan lag wel een gemeenschappelijk streven 

naar bestrijding van zedelijk verval ten grondslag. De noodzaak het negentiendeëeuwse liberale taboe op 

interventie van de privé-sfeer te doorbreken, werd door alle politieke partijen in min of meerdere mate 

onderschreven. De strafwet groeide uit tot normoriënterend instrument, waarvan de reikwijdte zich 

uitbreidde tot over de grenzen van de publieke moraal (Strijards, 1986: 37).

1965-1980: IN HET TEKEN VAN DE SEKSUELE VRIJHEID 

Dit stramien van bescherming van de publieke sfeer tegen zedelijke vervuiling en verdergaande 

bereidheid tot interventie, in het bijzonder waar het minderjarigen betreft, heeft het denken over de 

strafbare seksualiteit lange tijd bepaald. Werkelijke veranderingen in het denken over strafbare 

seksualiteit deden zich pas voor vanaf het midden van de jaren zestig. Toen braken woelige tijden aan. 

Toegenomen welvaart leidde tot emancipatie van burgers, op seksueel terrein geholpen door de 

aanwezigheid van anticonceptiemiddelen. Bevrijd van de knellende banden van de voortplanting 

celebreerden vrouwen en mannen hun seksualiteit en claimden een vergaande liberalisering van de 

seksuele levenssfeer. Seks stond in het teken van de expressie; het vertrouwen in de seksuele 

zelfdiscipline van de burger was groot. 

Vanuit deze liberale opvatting koesterde men ernstige bezwaren tegen de als te strikt ervaren 

strafbepalingen. De Adviescommissie herziening zedelijkheidswetgeving stelde in haar eindrapport: 

‘De erkenning van een voor de overheid in beginsel onaantastbare privé-sfeer van de burger houdt 

tevens de erkenning in dat de uitingen welke in die sfeer aan de beleving van de sexualiteit 

worden gegeven zich aan de waardering daarvan door de staat of zijn organen behoren te 

onttrekken’ (Adviescommissie herziening zedelijkheidswetgeving Melai [hierna: 

Adviescommissie] 1980: 9). 

Strafrechtelijk optreden werd enkel gelegitimeerd geacht waar ‘strikte bescherming van de persoonlijke 

levenssfeer tegen inbreuken door derden’ zulks vereiste (Adviescommissie, 1980: 9). Deze liberale 

tijdgeest bracht evenwel geen terugkeer naar vroegere standpunten. Anders dan toen was de strafwetgever 

zich in de jaren zestig bewust van seksueel geweld. De noodzaak aanvullende bescherming te bieden aan 

hen die in een positie verkeerden waarin de seksuele wilsvrijheid illusoir dreigde te worden, werd 

onderkend. Feitelijk berustten de voorstellen van de commissie Melai op een positief vrijheidsbegrip: de 

nadruk kwam te liggen op door de overheid gegarandeerde voorwaarden waarbinnen seksuele 

zelfbeschikking mogelijk was. Binnen een positief vrijheidsbegrip wordt bij de beoordeling van de 

strafbaarheid van het handelen, in het bijzonder het afgedwongen karakter daarvan, de context 

waarbinnen dit heeft plaatsgevonden meegewogen, mét de daarin besloten posities die betrokkenen 

innemen. Er is aandacht voor procesmatige en interactieve aspecten die in de opbouw van het handelen 

een rol kunnen hebben gespeeld (Berlin, 1958: 40; Zeegers, 2001: 192). Niet het moreel verwerpelijke 

karakter van het handelen maar de ontkenning van de seksuele zelfbeschikking door de ander als gelijke 

vormt het aandachtspunt. Daarin lag, in overeenstemming met de liberale uitgangspunten van de 

commissie Melai, de legitimatie voor strafbaarstelling. Een dergelijke conceptueel positieve 

vrijheidsopvatting is in eigen land onder andere terug te vinden in de relationele rechtsopvatting van 

Foqué en ‘t Hart (Foqué en ‘t Hart: 1990; ‘t Hart, 1997). 

Dit positieve vrijheidsbegrip moet worden begrepen als tegenstelling tot het klassieke, negatieve 

vrijheidsbegrip dat ten grondslag ligt aan de bestaande zedenwetgeving (Berlin, 1958: 11). Het 

vertrekpunt is dat het individu vanaf een zekere leeftijd in staat moet worden geacht de eigen wil te 

bepalen. Hoewel persoongebonden kenmerken – men denke aan de strafrechtelijke bescherming van 

geestelijk onmachtigen ex artikel 243 Sr – en de sociale omstandigheden waarbinnen het wilsbesluit zich 

heeft moeten vormen – bijvoorbeeld het gebruik van geweld – van invloed kunnen zijn op de vraag of van 

vrijwilligheid sprake is, geldt als uitgangspunt dat het individu wordt vermoed te beschikken over het 

vermogen helder te communiceren over diens wilsbesluit inzake seksuele contacten. Bescherming staat 

hier tegenover vrijheid en wordt opgevat als potentiële beperking van, in plaats van constitutieve 

voorwaarde voor vrijheid (Zeegers, 2001: 188-192). 

De commissie Melai hanteerde, zoals gezegd, een positief vrijheidsbegrip. Vanuit die positie benadrukte 

de commissie dat niet alleen jeugdigen, maar ook volwassenen zich in een uitgangspositie konden 

bevinden waar het recht op seksuele zelfbeschikking bekneld dreigde te raken. Om die reden werd

voorgesteld het bestanddeel dwingen zoals opgenomen in de verkrachtingsbepaling te verruimen, 

waardoor het principe van het strafrechtelijk opzet zou worden opgerekt. Het dwingen diende naar het 

oordeel van de commissie Melai niet beperkt te blijven tot de gevallen van (dreiging met) geweldgebruik, 

maar mocht ook worden afgeleid uit de feitelijke krachtsverhoudingen met de daarin besloten ongelijke 

uitgangsposities. Immers, bij die verhoudingen zullen ook andere handelingen dan geweld of dreiging met 

geweld al snel geëigend zijn om de wil van de zwakkere, of meer kwetsbare, te breken, zoals bijvoorbeeld 

het dreigen met geweld tegen een kind teneinde een seksueel contact met de moeder af te dwingen 

(Adviescommissie, 1980: 15). 

In aansluiting op artikel 284 lid 1 sub 1 Sr, waarin het afdwingen van een handelen of nalaten door 

middel van geweld of enige andere feitelijkheid strafbaar was gesteld, stelde de commissie voor het 

dwingen te omschrijven als ‘dwingen door middel van een andere feitelijkheid of dreiging met een andere 

feitelijkheid’. Dit laatste is te verstaan als gedragingen ‘die in de gegeven omstandigheden iemand 

kunnen dwingen haars of zijns ondanks sexuele handelingen te dulden of te plegen’ (Adviescommissie, 

1980: 16). 

Overigens viel deze verruiming van de verkrachtingsbepaling niet bij iedereen in goede aarde. Zo gaven 

het COC en de NVSH de voorkeur aan het opheffen van de verkrachtingsbepaling. Verkrachting was 

immers geseksualiseerd geweld, zodat volstaan kon worden met de algemene strafbaarstelling van dwang 

als verwoord in artikel 284 Sr. Maar ook dan werd een ruime uitleg van het dwingen, als voorgesteld door 

de commissie Melai, wenselijk geacht. In feite was sprake van een gedeelde wens de mogelijkheden tot 

seksuele zelfontplooiing te garanderen. Het verschil van mening lag in de reikwijdte van de 

strafwetgeving en de wijze waarop daarbinnen garanties tegen afgedwongen seksuele contacten moesten 

worden geboden. 

In dezelfde geest van positieve vrijheid moet het voorstel van de commissie Melai worden begrepen om 

de bestanddelen ontuchtige handeling, aanranding en verkrachting te vervangen door het neutralere begrip 

seksuele handeling, te verstaan als substantiële handelingen met een in het sociale verkeer onacceptabele 

lading (Adviescommissie, 1980: 21). En ook het voorstel om het bestanddeel ‘dwingen’ te vervangen 

door ‘bewegen tot’ in gevallen van seksuele contacten met minderjarigen, past in dit profiel. Het criterium 

voor strafbaarstelling is steeds gelegen in de wens om bij ongelijke uitgangsposities van overheidswege 

bescherming te bieden. Waar het jeugdigen betrof, nam de commissie Melai deze ongelijkheid als 

vertrekpunt; niet volstaan kon worden met de bescherming geboden uit hoofde van de algemene 

strafbaarstelling van afgedwongen seksuele contacten (Adviescommissie 1980: 31). Tegelijkertijd toonde 

de commissie zich huiverig voor het formuleren van een absolute strafbaarstelling. De oplossing werd 

gevonden in de introductie van de voornoemde term ‘bewegen tot’: uitgangspunt was dat een volwassene 

zich had te onthouden van het nemen van initiatieven tot seksuele contacten met minderjarigen; wanneer 

de toenadering echter uitging van de jeugdige zelf was in beginsel voor de strafwetgever geen taak 

weggelegd (Adviescommissie, 1980: 28). 

Op deze wijze onderving de commissie ook het probleem, hoe een van overheidsbemoeienis gevrijwaarde 

seksuele sfeer voor jongeren te creëren. In overeenstemming met de tijdgeest was de commissie Melai 

voorstander van een zekere decriminalisering van seksuele contacten met jeugdigen. Erkend werd dat 

jongeren seksuele behoeften hebben, die in beginsel gevrijwaard moeten blijven van 

overheidsbemoeienis. Strafbaarstelling van onderlinge seksuele contacten tussen jeugdigen werd niet 

legitiem geacht (Adviescommissie, 1980: 26). Door de strafbaarheid van onderlinge seksuele contacten 

tussen jeugdigen eveneens afhankelijk te stellen van de vraag of het slachtoffer daartoe was bewogen, 

creëerde de commissie Melai een uitweg uit dit morele dilemma. 

Toen het eindrapport van de commissie Melai aan het begin van de jaren tachtig verscheen, was de 

vrijage met het liberale gedachtegoed echter voorbij en tekende zich een omslag af in het maatschappelijk 

denken over strafbare seksualiteit. Hoewel de strafwetgever later zou teruggrijpen op de voorstellen van 

de commissie Melai, stuitten deze destijds op forse weerstand.

1980-1992: VAN VRIJHEID NAAR BESCHERMING 

Na de eerste vreugde over de verworven seksuele vrijheid bleek al snel dat seksuele permissiviteit ook 

schaduwzijden had. Van werkelijke seksuele zelfbeschikking kon binnen de ongelijke maatschappelijke 

verhoudingen geen sprake zijn, met name niet voor vrouwen en kinderen. Sterker nog: de idee van 

seksuele vrijheid bleek voor vrouwen een vermoeden van beschikbaarheid op te roepen, waaraan zij 

vanuit een zowel fysieke als maatschappelijk ongelijke positie onvoldoende tegenwicht konden bieden. 

Het heersende seksuele vertoog bood onvoldoende ruimte voor andere beelden dan de dominante 

mannelijke seksualiteit. Dankzij de langdurige afwezigheid van vrouwen als (mede)vormgevers van het 

publieke domein was een gendered seksuele moraal ontstaan waarin seksuele zelfbeschikking werd 

opgevat als het recht op optimaal seksueel genot en niet als een relationeel streven naar wederzijds 

genoegen. Vanuit de vrouwenbeweging werd dit heersende concept van seksualiteit in toenemende mate 

geproblematiseerd in termen van machtsongelijkheid: voor seksuele vrijheid was eerst en vooral een 

gelijkwaardige onderhandelingspositie noodzakelijk, waartoe de strafrechtelijke overheid garanties diende 

te bieden. 

Dit streven naar machtsevenwicht via strafrechtelijke bescherming werd evenwel niet door iedereen 

gedeeld. Meer dan eens klonken vanuit de vrouwenbeweging geluiden waarin niet alleen werd 

gewaarschuwd voor overspannen verwachtingen, maar ook principieel stelling werd genomen tegen de 

slachtofferrol die vrouwen zodoende dreigden aan te nemen (De Wit, 1986; Verrijn Stuart, 1994). De 

herdefiniëring van de seksuele omgangsvormen in termen van repressie zou onvoldoende los staan van 

het dominante seksuele vertoog (Gunning, 1985; Pessers, 1991). 

De coming out van slachtoffers van seksueel misbruik binnen het gezin vanaf het midden van de jaren 

tachtig zette het feministisch appel om strafrechtelijke bescherming kracht bij. Riep de openlijke kritiek 

vanuit de vrouwenbeweging op de opstelling van mannen in het seksuele verkeer eerder nog weerstand 

op, de ontdekking dat de door vrouwen gesignaleerde machtsongelijkheid ook risico’s op seksueel 

misbruik voor jeugdigen in zich droeg, activeerde de immer aanwezige maatschappelijk zorg om het kind 

(Boutellier, 1989; Kool, 1999: 137-140). Binnen enkele jaren werd een overkoepelend overheidsbeleid ter 

bestrijding van seksueel geweld ontworpen, met als speerpunt de bescherming van jeugdigen tegen 

seksueel misbruik. 

In dat kader werd ook het debat over de noodzaak van een integrale herziening van de zedenwetgeving 

nieuw leven ingeblazen en werden de voorstellen van de commissie Melai weer actueel. De 

opeenvolgende ministers van justitie Korthals en Hirsch Ballin voelden niets voor zo’n omvangrijke 

wetgevingsoperatie: in een tijdsbestek dat vroeg om actieve, beschermende inzet van de 

strafrechtspleging kon men zich een dergelijke reflectie niet veroorloven, zeker niet gelet op de daaraan 

verbonden rechtsonzekerheid voor slachtoffers. En voor een zekere liberalisering van seksuele contacten 

met minderjarigen, als voorgesteld door de commissie Melai, was al helemaal geen plaats! Met enige 

gretigheid werd het ten departemente klaarliggende wetsontwerp in 1984 ingetrokken en vervangen door 

een partiële herziening, primair gericht op het verbeteren van de bescherming van maatschappelijk 

kwetsbaren. 

In de jaren die volgden, heeft het afwisselen van kabinetten van verschillende politieke signatuur een 

stempel gedrukt op het wetgevingsproces. Maar er is meer. Terugkijkend kan worden vastgesteld dat de 

strafwetgever zich onvoldoende heeft gerealiseerd welke problemen lagen besloten in een, zij het partiële, 

herziening van de zedenwetgeving. Niet alleen de aloude tegenstelling tussen vrijheid en bescherming 

stelde de wetgever voor problemen, ook het groeiende bewustzijn dat seksueel geweld zich niet beperkte 

tot vrouwen en kinderen zorgde voor complicaties. De erkenning dat ook mannen slachtoffer waren van 

seksueel geweld, in het bijzonder van verkrachting, riep de wens op de strafbepalingen gender-neutraal te 

formuleren: iedere burger moest zonder onderscheid naar geslacht aanspraak kunnen maken op 

bescherming. 

Vanuit de vrouwenbeweging werd kritiek geleverd: een gender-neutrale formulering zou de aandacht 

afleiden van de patriarchale verhoudingen die ten grondslag lagen aan het seksuele geweld tegen vrouwen

en kinderen. De liberale minister van justitie Korthals Altes was echter vastbesloten en maakte haast met 

het wetsvoorstel, zo zeer zelfs dat hij de inhoudelijke verschillen met het ontwerp uit 1985 negeerde en 

een adviesronde niet nodig achtte. Zijn opvolger, de confessioneel Hirsch Ballin, dikte de 

beschermingsgedachte nog verder aan: zijn devies luidde ‘doe het beschermen beter’ (Handelingen 

Tweede Kamer, 1990-1991, nr. 12: 611). 

Na een langdurig en verwarrend parlementair debat werd in 1992 een herziening doorgevoerd die naar 

aard en omvang niet alleen een partiële wijziging oversteeg, maar bovendien veel van de door de 

commissie Melai voorgestelde wijzigingen bevatte. 

Hoewel de beschermingsgedachte prevaleerde, was in deze wetswijzigingen ook een zekere tendens tot 

terughoudendheid waarneembaar. Wat minderjarigen en onmachtigen betrof kon geen twijfel bestaan 

over de intenties van de wetgever: zij dienden ten alle tijde van staatswege beschermd te worden tegen 

inbreuken op hun seksuele zelfbeschikking. 

Bij meerderjarigen golden andere uitgangspunten. Hoewel ook hier bescherming als vertrekpunt werd 

genomen, diende de vraag of het vermeende slachtoffer die bescherming waardig was in rechte positief te 

worden beantwoord. Daartoe kreeg de rechter een aantal open geformuleerde, gender-neutrale 

bestanddelen ter beschikking, aan de hand waarvan de wilsonvrijheid moest worden bepaald. Zo werd het 

archaïsche bestanddeel vleselijke gemeenschap vervangen door de term seksueel binnendringen en werd 

de context waarbinnen het seksuele contact had plaatsgevonden via het opnemen van het bestanddeel 

andere feitelijkheid (mede)bepalend. 

Dit laatste bestanddeel had echter een beperktere betekenis dan in de voorstellen van de commissie Melai. 

Bij de commissie lag de sleutel in de vraag of een gemiddeld mens zich in de specifieke omstandigheden 

waarbinnen het seksuele contact heeft plaatsgevonden vrij zou hebben gevoeld te weigeren. Niet de 

subjectieve indruk van het slachtoffer, maar de objectieve maatstaf of een willekeurige burger zich in een 

vergelijkbare situatie gedwongen zou hebben gevoeld in te stemmen met het seksuele contact zou 

bepalend moeten zijn voor de strafbaarheid. Het verwijt lag in de schending van het recht op seksuele 

zelfbeschikking waarvan objectief bezien, gelet op de omstandigheden, geen sprake kon zijn. 

De strafwetgever van 1992 daarentegen stelde de strafbaarheid van het seksuele contact niet alleen 

afhankelijk van de vraag of het slachtoffer zich onder invloed van de feitelijke omstandigheden 

gedwongen had gevoeld in te stemmen met het seksuele contact, maar ook of de wilsonvrijheid de 

verdachte in voldoende mate was gebleken, zodat deze daar weet van had, respectievelijk kon hebben, en 

de wilsonvrijheid desondanks aanvaardde. Uit het bewijs moest blijken dat het slachtoffer door middel 

van concrete, voor de verdachte kenbare uitingen of gedragingen blijk had gegeven, niet vrijwillig in te 

stemmen met het seksuele contact. Machtsoverwicht van de verdachte bood daartoe in de optiek van de 

wetgever wellicht een aanwijzing, maar werd als zodanig voor het strafrechtelijk bewijs van dwingen 

onvoldoende geacht. 

Het betreft hier tegengestelde redeneringen: de commissie Melai beoordeelde het handelen op basis van 

de vraag of de verdachte krachtens de bewijsmiddelen, gemeten naar gemiddelde maatstaven, blijk had 

gegeven van respect voor de seksuele wilsvrijheid van de ander. Daarvoor werd ook de wisselwerking 

tussen het willen van de verdachte en de interacties met anderen als bepalende factor voor de wilsvorming 

van het slachtoffer van betekenis geacht. Van de verdachte werd reflectie op de positie van de ander 

verwacht, vooruitlopend op het gewenste seksuele contact. Niet bepalend was of het slachtoffer op 

concrete wijze blijk had gegeven van belemmeringen in de wilsvorming. 

De strafwetgever daarentegen toetste het ten laste gelegde handelen aan de vraag of de individuele 

verdachte, gelet op zijn kennis en bagage, uit het gedrag van het slachtoffer af had kunnen en moeten 

leiden dat instemming ontbrak. De nadruk lag derhalve op het individuele weten en willen van de 

verdachte, waarbij de wilsvorming van de verdachte als een min of meer op zichzelf staand proces werd 

beschouwd (Zeegers, 2001: 179). Hoewel ook hier een zekere reflectie van de verdachte op de positie van 

de ander werd vereist, werd de verwijtbare afwezigheid daarvan gekoppeld aan concrete aanwijzingen 

van wilsonvrijheid afkomstig van het slachtoffer.

De juridische consequenties van dit verschil in zienswijze zijn groot. Het verruimde (voorwaardelijk) 

opzet, als neergelegd in de voorstellen van de commissie Melai, geeft eerder aanleiding tot een 

bewezenverklaring als vereiste voor strafoplegging: voldoende is dat uit feiten en omstandigheden blijkt 

dat de verdachte bij het aangaan van het seksuele contact onvoldoende heeft gereflecteerd op de context 

waarbinnen het seksuele contact plaatsvond en de daarin besloten belemmeringen voor de wilsvorming 

van het slachtoffer heeft genegeerd. Daarentegen neemt de kans op strafoplegging bij een engere uitleg 

van het dwingen af: wanneer niet kan worden bewezen dat de verdachte heeft kunnen begrijpen dat het 

slachtoffer niet instemde met het seksuele contact, kan het dwingen in de systematiek van de wetgever 

niet bewezen worden en dient vrijspraak te volgen. In de praktijk geeft de engere uitleg van het 

bestanddeel dwingen dan ook aanleiding tot verminderde rechtsbescherming van slachtoffers van 

seksueel geweld (zie hierna, paragraaf ‘Rechtsvinding als bron van bescherming?’). 

Behalve de inhoud van specifieke bestanddelen leverde ook de strafbaarstelling van seksuele contacten 

met minderjarigen van 12 tot 16 jaar destijds – opnieuw – problemen op. In het wetsvoorstel uit 1988 was 

een absolute strafbaarstelling opgenomen, als reactie op de vermeende decriminalisering die de 

commissie Melai had voorgesteld. De kwetsbare positie van deze categorie minderjarigen noodzaakte 

daar volgens de toenmalige wetgever toe, met dien verstande dat onderlinge seksuele contacten tussen 

minderjarigen om redenen van opportuniteit eventueel niet vervolgd zouden moeten worden (Kool, 1999: 

107). Bovendien zou in dat geval, gelet op de vrijwilligheid, geen sprake zijn van een ontuchtige 

handeling. De Tweede Kamer koesterde echter principiële bezwaren tegen zo’n absoluut strafrechtelijk 

verbod en drong aan op relativering in de vorm van een klachtvereiste: slechts wanneer de naast 

betrokkenen via een klacht blijk hadden gegeven strafvervolging te wensen, zou dit mogelijk moeten zijn. 

Hoewel minister van justitie Hirsch Ballin in eerste instantie weigerde, stemde hij later alsnog in. Hij 

breidde de kring van klachtgerechtigden zelfs uit tot de jeugdige, respectievelijk de Raad voor de 

Kinderbescherming. Ook werd de klachttermijn aanzienlijk verruimd: wanneer de minderjarige de klacht 

indiende werd de klachttermijn gelijk gesteld aan de vervolgingstermijn. In later jaren (1994) zou de 

klachttermijn andermaal worden verruimd. Wanneer het een slachtoffer betrof dat ten tijde van het 

seksueel misbruik minderjarig was, ging de verjaringstermijn voor het indienen van de klacht voor het 

betreffende slachtoffer pas lopen vanaf het moment dat deze achtten jaar was geworden. De 

achterliggende gedachte was dat deze minderjarige tot zijn achttiende jaar in een afhankelijkheidsrelatie 

verkeerde ten opzichte van de dader, hetgeen het zelfstandig indienen van een klacht in de weg zou 

kunnen staan. Deze wetswijziging liet onverlet dat de minderjarige ook voor het achttiende levensjaar 

bevoegd was een klacht in te dienen. Op deze wijze werd, zij het langs andere weg dan voorgesteld door 

de commissie Melai, een zekere decriminalisering geconstrueerd ter zake van seksuele contacten tussen 

volwassenen en minderjarigen. 

SINDS 1992: TUSSEN VRIJHEID EN BESCHERMING 

In deze periode werd de tweedeling in de seksualiteit tussen volwassenen en jeugdigen uitgebouwd. 

Gemeenschappelijk was de vertaling van het recht op seksuele zelfbeschikking in termen van 

grondrechten, geconcretiseerd in aanspraken op bescherming van overheidswege. Illustratief is de 

jurisprudentiële erkenning van positieve verplichtingen voor de overheid uit hoofde van verdragsnormen 

leidende tot in rechte afdwingbare aanspraken op bescherming tegen seksueel geweld 2 . 

Waar het jeugdigen betreft, vond een uitbouw plaats van de strafrechtelijke bescherming. Meer specifiek 

ontstond een mondiaal streven naar bescherming tegen (commercieel) seksueel misbruik, wat resulteerde 

in het Nationaal Actieplan Aanpak seksueel misbruik van kinderen (NAPS; Ministerie van Justitie: 2000). 

Sleutelwoorden zijn preventie en repressie. Tussendoor was het strafmaximum op het vervaardigen en 

bezit van kinderpornografie al opgetrokken van drie maanden tot vier jaar (Staatscourant, 1995, 515). 

2 Zie onder meer: EHRM 26 maart 1985, Publ. ECHR, series A, vol. 91 (X en Y), EHRM 26 oktober 1988, Publ. ECHR, 

series A. vol. 142 (Norris) en onlangs EHRM 26 november 2002, 33218/96 (E and others vs UK); de laatste zaak betrof 

overigens een schending van art. 3 EVRM.

Ook het gebruik maken van de diensten van een jeugdige prostitué(e) bleef strafbaar, als uitzondering op 

de legalisering van de prostitutie ten gevolge van de opheffing van het bordeelverbod (art. 248b Sr, 

Staatsblad, 1999, 464). Nadere wijzigingen van de zedenwetgeving volgden in 2002 (Staatsblad 2002, 

470). Het meest in het oog springend is de strafbaarstelling van virtuele kinderpornografie. Vanaf 1992 is 

het bezit of vervaardigen van afbeeldingen waarbij een minderjarige ‘schijnbaar is betrokken’ verboden; 

het is nu aan de verdachte te bewijzen dat bij de vervaardiging van de betreffende afbeelding geen 

concrete minderjarige betrokken is geweest 3 . Hier hebben internationale verplichtingen uit hoofde van het 

Treaty on Cybercrime overigens wel een rol gespeeld. Een andere wetswijziging betrof de codificatie van 

het verbod op enkelvoudig bezit van kinderpornografie, dat reeds gold op gezag van de Hoge Raad. 

Voorts werd de internationale werkingssfeer van de Nederlandse strafwet uitgebreid waar het seksueel 

geweld betreft en verviel per amendement de straffeloosheid van bezit van kinderpornografie ten behoeve 

van therapeutische doelen, respectievelijk wetenschappelijk onderzoek. Dit laatste is opmerkelijk omdat 

deze pas in 1995 was ingevoerd; een en ander heeft een rol gespeeld bij de afhandeling van de 

Brongersma-collectie. Ten slotte is ook de strafbaarstelling van opzettelijke aanwezigheid bij peepshows 

waarin minderjarigen optreden illustratief voor het tijdsbeeld. 

Feitelijk vormen deze partiële wetswijzigingen de finale van de wetswijzigingen uit 1992. Waar toen nog 

enige ruimte was voor terughoudendheid, zij het dat die door de toenmalige liberale minister van justitie 

Sorgdrager zwaar moest worden bevochten, was die in 2002 verdwenen. Weliswaar is er geen sprake van 

een nieuw zedelijkheidsmotief – de zorg om het misbruikte kind – maar de inzet van het strafrechtelijk 

instrumentarium is historisch ongekend. 

Hiermee samenhangend ontvouwde zich een netwerk aan maatregelen, variërend van voorgenomen 

registratie van pedoseksuele delinquenten tot verruiming van de DNA-regelgeving. Ook kwam bij 

tussentijdse wetswijziging het klachtvereiste betreffende seksuele contacten met minderjarigen te 

vervallen. Dat is opmerkelijk, maar niet onverwacht gelet op de heftige discussie daarover bij de 

wetswijzigingen van 1992. Kritiek op het klachtvereiste vanuit de opsporingspraktijk werd aangegrepen 

om de beschermingsgedachte te kunnen benadrukken, ten koste van de seksuele autonomie van 

minderjarigen. 

Rondom seksueel geweld jegens meerderjarigen werd het in deze jaren wat stiller, althans in de 

beleidssfeer. Opmerkelijk is wel de opheffing van het bordeelverbod in oktober 2000. Als reden daarvoor 

gold dat vrouwen en mannen in vrijheid moeten kunnen kiezen om sekswerker te worden. Voor een 

moreel verbod door de overheid is slechts plaats bij afgedwongen prostitutie, dan wel het gebruik maken 

van minderjarige prostitué(e)s. Het reglementeren van de prostitutie in het kader van de openbare orde 

werd overgelaten aan lokale overheden, zoals eerder het geval was in de negentiende eeuw. Met dit alles 

werden de maatschappelijke vooroordelen aangaande prostitutie als moreel verwerpelijke activiteit niet 

weggenomen, evenmin als de praktische problemen waarvoor de prostitué(e) zich dankzij deze nieuwe 

regelgeving gesteld zag. Desondanks paste deze decriminalisering van de prostitutie in het beeld van een 

sterk geïndividualiseerde moraal ten aanzien van de seksualiteit van volwassenen, die in deze periode 

opgeld deed. Het verbod op zedenmeesterij door de overheid stond nog steeds overeind, strafbaarstelling 

was slechts gerechtvaardigd waar het recht op seksuele zelfbeschikking duidelijk in verdrukking kwam. 

Onder invloed van deze vrije seksuele moraal nam de publieke aandacht voor het gendered karakter van 

het seksuele vertoog met de daarin gelegen nadruk op mogelijk seksueel geweld voor volwassen vrouwen 

af. Hoewel men met het vooropstellen van de individuele seksuele zelfbeschikking tot op zekere hoogte 

gevoeliger was geworden voor mogelijke schendingen van de wilsvrijheid, leidde dit zeker niet tot een 

gender-neutraal seksueel vertoog. 

Wat de strafbepalingen betreft moet dan ook worden vastgesteld dat de wetgever uiteindelijk slechts ten 

dele aan de wensen van de vrouwenbeweging tegemoet is gekomen. Want hoewel de 

verkrachtingsbepaling verruimd werd door de invoering van het bestanddeel seksueel binnendringen heeft 

dit ook een zeker inflatoir effect tot gevolg gehad: aanranding is als zelfstandig delict immers vergaand 

uitgehold. Belangrijker is dat de betekenis van het bestanddeel andere feitelijkheid dankzij de koppeling 

3 Zie ook de recente Aanwijzing kinderpornografie, Staatsblad 2003, 168.

met het strikt uitgelegde dwingen beperkter bleek dan gewenst. ‘Verbeterde bescherming’ stond niet 

synoniem voor ‘adequatere bescherming’, zoals in 1994 bleek uit de evaluatie van de zedenwetgeving 

(De Savornin Lohman, 1994). 

Ook de partiële wetswijzigingen uit 2002 brachten hierin geen verandering, ondanks de daarin besloten 

strafbaarstelling van misleiding (Staatsblad 2002, 470). In de eerste plaats niet omdat deze wetswijziging 

hoofdzakelijk betrekking had op een verruiming van de strafbaarstelling van seksuele contacten met 

jeugdigen. Ten tweede niet omdat de onderliggende uitgangspunten wat betreft seksuele contacten tussen 

meerderjarigen onveranderd zijn gebleven. Waar het seksuele contacten tussen volwassenen betreft, geldt 

als uitgangspunt nog immer een negatief vrijheidsbegrip, met een daaruit voortvloeiende terughoudende 

opstelling vanwege de strafrechtspleging. 

RECHTSVINDING ALS BRON VAN BESCHERMING? 

Hoe worden de geldende strafbepalingen in de praktijk uitgelegd? Een korte verkenning van de 

jurisprudentie kan duidelijkheid bieden over de bescherming tegen seksueel geweld door de strafwet, in 

het bijzonder waar het gaat om beperkingen verbonden aan de strikte interpretatie van het dwingen. 

Gedacht vanuit de maatschappelijk kwetsbare biedt de jurisprudentie op het eerste gezicht een gunstige 

indruk: de strafrechter lijkt oog te hebben voor de relationele context waarbinnen het seksuele contact 

heeft plaatsgevonden en de machtsongelijkheid die daarin schuil kan gaan. Daartoe in staat gesteld door 

een open formulering van de strafbepalingen, toont de strafrechter zich in de regel ruimhartig bij het 

interpreteren van de strafbepalingen. Met name wordt belang gehecht aan de context als factor bij het 

beoordelen van de strafbaarheid van het seksuele contact. Conceptueel past deze jurisprudentie in de 

bovengenoemde relationele rechtsopvatting (Foqué en ‘t Hart, 1990). Daarin wordt een open, contextuele 

oordeelsvorming door de strafrechter bepleit. Voorwaarden daartoe zijn een open houding van de 

strafrechter naar betrokkenen en hun ervaringen, en daarbij het vermogen oog en oor te hebben voor 

andere interpretaties dan de dominante denkbeelden (contrafacticiteit). In deze zienswijze biedt de 

strafbepaling slechts het juridisch kader waarbinnen de strafrechter met inachtneming van het verhaal van 

verdachte en slachtoffer bemiddelt tussen recht en feiten (narrativiteit). Bij het vaststellen van de vraag of 

het seksuele contact strafbaar is, wordt ruim aandacht besteed aan de subjectieve beleving daarvan door 

betrokkenen, in het bijzonder aan de door hen ervaren (on)vrijwilligheid. Vanuit dit perspectief kan de 

strafwet via open bestanddelen adequaat rechtsbescherming bieden aan maatschappelijk kwetsbaren, door 

hun ongelijke uitgangspositie mee te laten wegen bij de beoordeling van de vraag of de verdachte de te 

betrachte zorgvuldigheid in acht heeft genomen. 

Als concretisering van dit rechtsfilosofische uitgangspunt kan gelden dat binnen de rechtspraak onder 

(dreigen met) geweld niet alleen fysieke handelingen worden begrepen, maar ook het uitoefenen van 

ontoelaatbare psychische druk. Bepalend is of de weerstand van het slachtoffer daardoor is gebroken. 

Tegelijkertijd echter verengt de eis dat het geweld enige substantie moet hebben en een in rechte vast te 

stellen werkzaamheid de werking van dit bestanddeel. In die gevallen biedt het bestanddeel andere 

feitelijkheid veelal uitkomst. 

Hieronder vallen allerhande situaties waarin sprake is van ongelijke uitgangsposities tussen betrokkenen. 

De aard van de situatie, maar ook de persoon van de verdachte en/of het slachtoffer is van belang. 

Voorbeelden van andere feitelijkheden zijn het op slot doen van deuren, het dreigen met verwijdering uit 

een sekte, het misbruiken van de handelingsonvrijheid van leerlingen tijdens autorijlessen en het in 

dwingende bewoordingen spreken tegen personen van wie men weet dat deze in een afhankelijke positie 

verkeren. Ook niet expliciet gewelddadige fysieke belemmeringen kunnen een andere feitelijkheid 

opleveren, zoals bijvoorbeeld op iemand blijven liggen. Geconstateerd kan worden dat het bestanddeel 

andere feitelijkheid, hoewel uit oogpunt van rechtszekerheid wellicht problematisch, in de praktijk ruime 

bescherming biedt. 

Dit laatste geldt ook voor het bestanddeel seksueel binnendringen, maar hier lijkt de geboden 

bescherming wat al te ruim. Destijds werden twee doelen beoogd met de invoering van seksueel

innendringen: erkennen dat ook mannen kunnen worden verkracht en benadrukken van de ernst van 

andere dan vaginale penetratie. Inmiddels heeft de Hoge Raad op grond van een wetshistorische uitleg 

bepaald dat iedere vorm van binnendringen met een seksuele strekking, in welke lichaamsopening ook, 

als seksueel binnendringen moet worden begrepen. Dus ook de gedwongen tongzoen en het vingertopje, 

zoals de praktijk leerde. Gevolg daarvan is dat de aanranding, omvattende niet-penetratieve seksuele 

contacten, als delict is uitgehold. Daardoor is een zekere discrepantie ontstaan tussen het juridische begrip 

verkrachting (lees: iedere vorm van seksueel binnendringen) en het maatschappelijke begrip verkrachting 

(lees: vaginale penetratie): vroeger was aanranding alles behalve de vaginale verkrachting, nu zijn alle 

vormen van binnendringen verkrachting geworden en is aanranding nog slechts onderbroeken uittrekken, 

borsten betasten enzovoort. 

De tweede indruk van de beschermende waarde van deze jurisprudentie is minder gunstig. De winst die 

de ruime uitleg van de bovengenoemde open bestanddelen brengt, wordt in de praktijk grotendeels te niet 

gedaan door de strikte interpretatie van het principe van het strafrechtelijk opzet, geconcretiseerd in het 

bestanddeel dwingen. De open bestanddelen staan namelijk niet op zichzelf, maar moeten in samenhang 

met het strafrechtelijk opzet worden gelezen. Anders gezegd: het feit dat bewezen kan worden dat de 

verdachte geweld heeft gebruikt of een andere feitelijkheid zegt nog niets over de strafbaarheid van diens 

handelen. Daarvan is pas sprake als bewezen kan worden dat het geweld of de andere feitelijkheid bewust 

is aangewend om de wilsvrijheid van het slachtoffer te breken. Niet het gebruik van geweld of de 

afwezigheid van machtsgelijkheid als andere feitelijkheid vormen de constitutieve factoren voor 

strafbaarheid, maar de vraag of de daardoor ontstane wilsonvrijheid door de verdachte willens en wetens 

is gebruikt, dan wel minstens als mogelijkheid is aanvaard als middel om een seksueel contact af te 

dwingen. 

Achtergrond hiervoor is de wens van de Hoge Raad, grenzen te stellen aan een te vergaande 

normativering van het opzet: niet de maatschappelijke betekenis achteraf van het handelen is bepalend, 

maar wat de verdachte ten tijde van het handelen heeft geweten en gewild omtrent de (mogelijke) 

onvrijwilligheid van het seksuele contact. Strafrechtelijk verwijt is slechts gepast wanneer de verdachte 

op het moment van handelen daadwerkelijk heeft geweten dat de wederpartij geen seks wenste. Dat vergt 

in de visie van de strafrechter voldoende inspanningen van de zijde van het slachtoffer, of anders een zo 

duidelijke onmachtsituatie dat geen twijfel mogelijk is. Dat laatste was bijvoorbeeld niet het geval bij 

misleiding door een insluiper die bij het slachtoffer in bed was gekropen en zich voordeed als haar vaste 

partner. En ook de vrouw die een punt had gezet achter haar knipperlichtrelatie, niet met rust werd gelaten 

door haar voormalige minnaar, nog een maal vrijwillig seks met hem had maar een tweede keer weigerde, 

mocht niet op bescherming rekenen, ondanks het dreigen met fysiek geweld. Maar ook waar bescherming 

wordt verwacht, zoals ten aanzien van geestelijk minder validen, heerst de strikte uitleg van het principe 

van het strafrechtelijk opzet. Zo hoefden verschillende verdachten die wisten dat betrokken vrouwen 

geestelijk enigszins geretardeerd waren niet te begrijpen dat dit ook hun seksuele wilsvrijheid beperkte. 

Schijn kan bedriegen, maar niet ten nadele van de verdachte. 

Hoewel deze strikte uitleg van het bestanddeel dwingen vanuit het oogpunt van rechtsbescherming van de 

verdachte terecht is, kunnen daar vanuit de strekking van de strafbepalingen vraagtekens bij worden 

gezet. Het doel van de zedenwetgeving is immers maatschappelijk kwetsbaren te beschermen tegen fysiek 

of geestelijk overwicht dat uit feitelijke verhoudingen voortvloeit. Hoe reëel is het te verwachten dat de 

zwakkere partij in staat is duidelijk in te gaan tegen de wens tot seksueel contact van de sterkere? Is het 

niet meer in overeenstemming met de strekking van de strafbepalingen om het feitencomplex te 

beoordelen vanuit het perspectief van de maatschappelijk kwetsbare en uit dien hoofde nadruk te leggen 

op de context waarbinnen het seksuele contact heeft plaatsgevonden (Kool, 1999a)? Anders gezegd: wie 

seks wil, heeft de ander met zorg en respect te benaderen, om zo zeker mogelijk te zijn over diens 

instemming. 

Dat zo’n benadering mogelijk is, blijkt uit de lagere rechtspraak. Daar vindt men bij tijd en wijle 

uitspraken die duidelijk zijn geïnspireerd door een – voor slachtoffers van seksueel geweld – positievere 

opvatting van het recht op seksuele zelfbeschikking. Ter illustratie kan worden gewezen op het

zogenoemde Hell’s Angels-arrest van het Amsterdamse gerechtshof, waarin een groepsverkrachting 

bewezen werd geacht (Hof Amsterdam 20 oktober 1978, NJ 1979, 366). De vrouw in kwestie had 

ingestemd seks te bedrijven met één van de mannen en stond erbij toen de mannen onderling afspraken 

allemaal seks met haar te zullen hebben. De vrouw werd echter niet betrokken bij deze afspraak. Nadat zij 

zich had afgezonderd met de gewenste man, verschenen de anderen en begon de vrouw zich te verzetten. 

Het negeren van dit verzet levert naar het oordeel van het hof Amsterdam verkrachting op, dat overweegt 

dat: 

‘(…) artikel 242 Sr ertoe strekt een vrouw ertegen te beschermen dat zij door geweld of 

bedreiging met geweld wordt beroofd van het recht in vrijheid te bepalen of - en zo ja met wie - 

zij buiten echt vleselijke gemeenschap zal hebben, ongeacht of zij ten dien aanzien bepaalde 

toezeggingen heeft gedaan waarop zij later terug komt’. 

VRIJ, MAAR OOK BLIJ? 

Het omzetten van maatschappelijke normen en waarden over seksualiteit in strafbepalingen is nimmer vrij 

van spanning. Vanwege het private karakter is seksualiteit vaak moeilijk maatschappelijk te reguleren, 

maar tegelijkertijd brengt zij een constante bedreiging voor de menselijke integriteit met zich mee. In dat 

spanningsveld tussen persoonlijke vrijheid en bescherming moet de strafwetgever keuzen maken. Welke 

dat zijn, is mede afhankelijk van de mate waarin de samenleving zich bewust is van de maatschappelijke 

risico’s op seksueel geweld. 

In het huidige tijdsgewricht is de regulering van strafbare seksualiteit moeilijker dan ooit tevoren. De 

collectieve vrees voor allerhande maatschappelijke risico’s komt tot uitdrukking in een vergaande 

externalisering van seksuele onveiligheidsgevoelens en noopt tot bescherming (Van der Poel, 2002). 

Tegelijkertijd worden grenzen gesteld aan deze bescherming vanuit een voortschrijdende, door schijnbare 

seksuele permissiviteit gekenmerkte individualisering. Vanuit deze impasse heeft de wetgever 

ogenschijnlijk de bescherming laten prevaleren, maar via de achterdeur van het strafrechtelijk opzet 

(dwingen) de terughoudendheid weer binnen gehaald. 

Het resultaat is troebel. Het ware zuiverder geweest om te kiezen voor een op bescherming gericht 

perspectief, geënt op een positieve opvatting van vrijheid. Kiezen voor het aangaan of weigeren van 

seksueel contact is per definitie een wederkerige aangelegenheid en zodoende onlosmakelijk verbonden 

met de contexct waarbinnen moet worden gekozen. Relationele en situationele omstandigheden en de 

interactie die daarbinnen plaatsvindt, zijn geen bijkomende factoren maar constitutief voor de 

(on)vrijwilligheid van het seksuele contact. Zij dienen als zodanig een centrale rol te spelen, niet alleen 

bij de wettelijke normering van strafbare seksualiteit, maar in het verlengde daarvan ook binnen de 

rechterlijke oordeelsvorming. Het huidige uitgangspunt inzake het opzet, dat de verdachte de 

onvrijwilligheid moet hebben doorzien op grond van concrete gedragingen of uitingen van de zijde van 

het slachtoffer, miskent de constitutieve betekenis van dergelijke factoren voor de wilsvorming van het 

slachtoffer. Het geïndividualiseerde schuldverwijt (het opzet) begint daar waar verdachte bij de 

totstandkoming van het seksuele contact blijk heeft gegeven van onvoldoende respect voor de seksuele 

wilsvrijheid van de ander. Het is de taak van de strafwetgever die grondhouding op duidelijke wijze in 

rechte uit te dragen, zodat het handelend subject op voorhand weet welke grenzen met betrekking tot 

seksuele keuzevrijheid moeten worden gerespecteerd. Dat betekent niet dat de strafrechter alleen maar 

kan ‘koffiedik kijken’; een zodanige onzorgvuldige uitgangshouding van verdachte moet concreet in 

rechte worden vastgesteld met inachtneming van de aanwezige bewijsmiddelen. Liefst met bijbehorende 

bewijsmotivering. 

LITERATUUR 

Adviescommissie herziening zedelijkheidswetgeving Melai (1999), Eindrapport, ´s-Gravenhage: 

Staatsuitgeverij. 

Berlin, I. (1958) Two concepts of liberty, Oxford: Clarendon Press.

Boutellier, H. (1989) ‘Seksuele kindermishandeling en Justitie’, Justitiële Verkenningen, 6: 7-33. 

Bijlagen Handelingen Tweede Kamer (1908-1909) deel I, nr. 293, nr. 3: 3. 

Bijlagen Handelingen Tweede Kamer (1909-1910) deel III, nr. 56, nr. 1: 1. 

COC, NVSH, e.a. (1984) Zeden en straffen. Discussienota over de zedelijkheidswetgeving, Utrecht. 

Foqué, R. & A.C. ‘t Hart (1990) Instrumentaliteit en rechtsbescherming, Arnhem: Gouda Quint. 

Gordon, L. (1988) Heroes of their own lives. The politics and history of family violence, New York: 

Viking. 

Gunning, M. (1985) ‘Liever gemarmerd’, in: R. de Lange e.a., De dubbelzinnigheid van het recht, Recht 

en Kritiek, themanummer, Nijmegen: 12-32. 

Handelingen Tweede Kamer, 1990-1991, nr. 12: 611. 

Hart, A.C. ‘t (1997) De meerwaarde van het strafrecht, ‘s-Gravenhage: Sdu uitgevers. 

Haveman, R. & M. Wijers (2001) ‘Sekswerk. De moraal van seks voor geld’, Nemesis, 6: 190-203. 

Kool, R.S.B. (1999) De strafwaardigheid van seksueel misbruik, dissertatie Erasmus Universiteit 

Rotterdam, Deventer: Gouda Quint. 

Kool, R.S.B. (1999a) ‘Verkrachting en legaliteit’, in: M. Moerings e.a., Morele kwesties in het strafrecht, 

Deventer: Gouda Quint: 157-170. 

Kool, R.S.B. (2003) ‘Het recht jezelf te zijn. De schaduwzijde van de seksuele permissiviteit’, Nemesis, 

2: 33-36. 

Ministerie van Justitie (2000) Nationaal Aktieplan Aanpak seksueel misbruik van minderjarigen, Den 

Haag: Sdu uitgevers. 

Mulder, G.E. (1970) ‘Strafrecht en publieke opinie toen en nu’, in: H.F.C. Schoordijk, 

Honderd jaar rechtsleven, Zwolle: Tjeenk Willink: 163-178. 

Ontwerp wetboek van Strafregt (1875-1880), deel I-IV, ‘s-Gravenhage. 

Pessers, D. (1991) ‘De vrijheid van oorverdovende seksuele expressie’, NJB, 44: 1782-1787. 

Poel, S. van der (2001) ‘Collectieve waakzaamheid tegenover ‘pedoseksuelen’ ’, Delikt en Delinkwent, 9: 

948-964. 

Savornin Lohman, de J. (1994) Betere en adequatere bescherming door de nieuwe 

zedelijkheidswetgeving?, Utrecht: Verweij-Jonker Instituut. 

Smidt, H.J. (1891) Geschiedenis van het wetboek van Strafrecht, deel I-II, Haarlem: Tjeenk Willink. 

Soetenhorst-De Savornin Lohman, J. & U. Jansz (1986) Seksueel geweld zal de wetgever een zorg zijn, 

Arnhem: Gouda Quint. 

Staatsblad (1999) Wet van 28 oktober 1999 tot Wijziging van het Wetboek van Strafrecht, enige andere 

wetboeken en enige wetten (opheffing algemeen bordeelverbod), nr. 464. 

Staatsblad (2002) Wet van 13 juli 2002 tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht, het 

Wetboek van Strafvordering en de Gemeentewet, nr. 470. 

Strijards, G.A.M. (1986) ‘Geschiedenis van het wetboek van strafrecht na de codificatie’, in: J. Balkema 

e.a., Honderd jaar wetboek van Strafrecht, Arnhem: Gouda Quint: 31-57. 

Tigchelaar, J. (1988) ‘Vrijage of verkrachting?’, Nemesis, 3: 99-103. 

Verrijn Stuart, H.M. (1989) ‘Kort van Memorie’, Nemesis, 1: 1-5. 

Verrijn Stuart, H.M. (1993) ‘De jacht op het onzegbare’, Nemesis, 5: 141-148. 

Verrijn Stuart, H.M. (1994) ‘Via onschuld naar macht: slachtoffers in het strafproces’, Justitiële 

Verkenningen, 2: 94-115. 

Vries, P. de (1999) ‘De ketenen van de blanke slavin en het belastbare inkomen van de sekswerker’, in: 

R. Holtmaat, Eeuwige kwesties, Nemesis, Deventer: Kluwer: 140-154. 

Weeks, J. (1989) Sex, politics and society. The regulation of sexuality since 1800, London: Longman. 

Wit, B. de (1986) ‘Het slachtoffer is koning’, Nemesis, 2: 64-66. 

Wijers, M. (2001) ‘L’histoire se repète: Van de overheid moeten prostituees het (nog steeds) niet hebben’, 

Nemesis, 2: 65-66. 

Zeegers, N. (1999) Dwang en vrijwilligheid in heteroseksuele relaties, Amsterdam: Thela Thesis.

SEKSUELE DELICTEN IN NEDERLAND 

Annelies Daalder en Ad Essers ∗ 

De laatste jaren is Nederland via de media frequent geconfronteerd met seksuele delicten, met veel 

aandacht voor gevallen waarbij de dader een onbekende is van het slachtoffer. Seksuele delicten 

veroorzaken onrust en leiden tot grote verontwaardiging, zeker als de slachtoffers minderjarig zijn of de 

daders ongrijpbare recidivisten (zoals de beruchte Utrechtse serieverkrachter). Gezien de vaak zware en 

langdurige gevolgen voor slachtoffers van zedendelicten is dat niet verwonderlijk. 

Gegevens van politie, OM en rechtbank geven voornamelijk informatie over het aantal geregistreerde 

seksuele delicten in Nederland. Uit cijfers van de politie is bijvoorbeeld bekend dat tussen 1996 en 2001 

het aantal bij de politie bekend geworden ‘gewelddadig seksuele delicten’ schommelt tussen de 2.000 en 

2.350 per jaar en dat de categorie ‘overige seksuele delicten’ al een aantal jaren een daling vertoont van 

3.640 in 1996 tot 2.926 in 2001 (Boerman e.a., 2003). Niet alle zaken die bij de politie bekend zijn, 

komen bij het OM terecht. In 1999 werden 975 verkrachtingszaken, 844 aanrandingszaken en 1.100 

overige seksuele misdrijven bij het OM ingeschreven (Huls e.a., 2001). Maar wat gaat er precies schuil 

achter die cijfers, onder welke omstandigheden vinden geregistreerde seksuele delicten plaats? Daar 

poogt dit artikel een antwoord op te geven. 

ONDERZOEKSVRAAG EN METHODE 

Centraal staat de vraag: wat voor seksuele delicten worden in Nederland gepleegd en wat is bekend over 

de daders, de slachtoffers en de context waarin het delict wordt gepleegd? Daarnaast is er de afdoening: 

hoe wordt in Nederland in strafrechtelijke zin gereageerd op deze delicten? Gezien het karakter van deze 

vragen heeft het artikel een beschrijvend, documentair karakter. Wij hebben de seksuele delicten uit de 

Strafrechtmonitor (SRM) van het WODC geanalyseerd, een onderzoeksproject waarbij strafdossiers 

worden geanalyseerd van strafzaken die bij het OM zijn ingeschreven. Er is voor drie jaren een 

representatieve steekproef getrokken van parketnummers, gestratificeerd op afdoeningsinstantie en 

delictcategorie. We maken gebruik van maar één delictcategorie (seksuele delicten) waardoor alleen 

herweging op afdoeningsinstantie noodzakelijk is. Binnen de eerste drie rondes van de SRM zitten 278 

zaken die seksuele delicten betreffen: 77 zijn in eerste aanleg afgedaan in 1993, 100 in 1995 en 101 in 

1999. Van elke zaak is zowel gecodeerde kwantitatieve informatie beschikbaar als een kwalitatieve 

casusbeschrijving (geschreven door onderzoekers op basis van het strafdossier). Fragmenten uit de 

casusbeschrijvingen voegen we als illustratie toe. Elke zaak heeft betrekking op één verdachte of dader 

maar kan betrekking hebben op meer dan een slachtoffer en meer dan een delict. Binnen de 

delictcategorie seksuele delicten vormen de 278 zaken een aselecte steekproef. 

De SRM is een rijke bron van data maar kent zoals elke bron ook beperkingen. Zo zijn in de SRM alleen 

delicten terug te vinden die bij het OM worden ingeschreven. Bekend is dat een groot deel van de 

seksuele delicten niet bij de politie wordt aangegeven, vooral als de dader een bekende is van het 

slachtoffer. Schattingen van het percentage seksuele delicten waarvan wel aangifte gedaan wordt, 

variëren van drie tot twintig procent (Frenken e.a., 1996; van Wijk en Ferwerda, 2000; Frenken 2002). 

Met name worden aanrandingen en verkrachtingen aangegeven die door onbekenden van de slachtoffers 

worden gepleegd en waarbij fysiek geweld wordt gebruikt of wordt gedreigd met geweld. De 

aangiftebereidheid bij delicten door bekenden van de slachtoffers is lager, deze delicten blijven voor het 

merendeel onzichtbaar voor de politie (Frenken, 2002). Over deze dark number delicten is in de SRM 

vanzelfsprekend geen informatie voorhanden. Ook over delicten die wel bij de politie bekend zijn maar 

niet bij het OM zijn aangemeld, bijvoorbeeld omdat de dader onbekend is, levert de SRM geen gegevens. 

∗ Met dank aan Jos Frenken en Menno Jacobs voor hun commentaar bij de totstandkoming van dit artikel.

Een tweede beperking is de kwaliteit van de gegevens, die afhankelijk is van de kwaliteit van de stukken 

in het strafdossier, zoals het proces-verbaal, verslagen van verhoren door de rechter of rechter 

commissaris en eventuele rapportages van de Raad voor de Kinderbescherming of externe deskundigen 

zoals psychologen of psychiaters. Daardoor zijn van sommige daders en delicten meer gegevens 

beschikbaar dan van anderen. Echter, een aantal belangrijke basisgegevens is voor alle daders en delicten 

bekend. De categorie seksuele delicten bestaat uit de volgende artikelen uit het Wetboek van Strafrecht: 

Art 240: kinderporno, art 242: verkrachting, art 243: binnendringen wilsonbekwame, art 244: 

binnendringen bij een jongere jonger dan 12 jaar, art 245: binnendringen bij een jongere tussen 12 en 16 

jaar, art 246: aanranding, art 247: ontucht met een wilsonbekwame of met iemand onder de 16 jaar 

art 249: ontucht met misbruik gezag. 

Schennis van de eerbaarheid, artikel 239, geldt niet als seksueel delict maar als verstoring van de 

openbare orde. Indien artikel 239 wel voorkomt in onze selectie, is dat altijd in combinatie met een 

zwaarder seksueel delict in dezelfde zaak. Sinds de jaren ‘90 is een aantal wijzigingen aangebracht in de 

zedelijkheidswetgeving (zie ook Kool, in dit themanummer). De zaken die in dit artikel geanalyseerd 

worden, zijn afgedaan na de belangrijke wijzigingen in 1991 doch voordat de meest recente wijzigingen 

van kracht zijn geworden. Een voorbeeld is het afschaffen van het klachtvereiste bij artikel 245, zodat 

binnendringing van een jongere tussen twaalf en zestien ook strafbaar is al er geen klacht is ingediend 4 . 

De hier gebruikte zaken in de SRM zijn in 1993, 1995 en 1999 in eerste aanleg afgehandeld en in de 

analyses samengevoegd na controle op belangrijke verschillen tussen deze jaren voor relevante 

variabelen. Die blijken er niet te zijn: seksuele delicten die zijn afgedaan in 1999 verschillen niet 

significant van delicten die zijn afgedaan in 1993 of 1995. 

We hebben er voor gekozen de informatie over alle seksuele delicten in de SRM uit die jaren voor dit 

artikel te analyseren. We hebben daardoor zowel te maken met (veroordeelde) daders als met verdachten, 

die al dan niet dader kunnen zijn. Immers, een aantal zaken is niet voor de rechter gebracht en het is niet 

te zeggen of de verdachte wel of niet schuldig verklaard zou zijn. Daarnaast zijn enkele verdachten voor 

de rechter alsnog vrijgesproken. Bij seksuele delicten is vaak sprake van zaken zonder getuigen en zonder 

direct bewijs. Veelal zijn er alleen de verklaringen van slachtoffer en verdachte. In dit artikel is een 

‘dader’ veroordeeld door de rechter. Bij ‘verdachte(n)’ is een persoon niet veroordeeld of we hebben het 

over de hele steekproef of over een subgroep waarvan een deel wel en een deel niet veroordeeld is. 

SAMENSTELLING DELICTEN 

Tabel 1 geeft een overzicht van de relatieve omvang van de categorieën seksuele delicten. Zaken waar 

een aantal wetsartikelen een rol spelen, zijn ingedeeld bij het wetsartikel met de zwaarste strafdreiging. 

Tabel 1: Relatieve omvang van seksuele delicten naar wetsartikel 

Wetsartikel Percentage van de zaken 

240 (kinderporno) 0% 

242 (verkrachting) 32% 

243 (binnendringen wilsonbekame) 0% 

244 (binnendringen slachtoffer < 12 jaar) 8% 

245 (binnendringen slachtoffer 12 - 16 jaar) 4% 

246 (aanranding) 21% 

247 (ontucht wilsonbekwame of < 16 jaar) 20% 

249 (ontucht met misbruik gezag) 16% 

Totaal 100% 

4 Zie voor een uitgebreidere beschrijving van de wetsartikelen zoals die ten tijde van de zaken uit de SRM luidden o.a. de 

Zedenalmanak van het Ministerie van Justitie uit 1997.

Wetsartikel 242 (verkrachting) komt het meeste voor, gevolgd door 246 (aanranding). Artikel 243 komt 

slechts één maal voor, artikel 240 (kinderporno) helemaal niet. Dat betekent niet dat kinderporno niet 

voorkomt in de strafzaken die hier worden geanalyseerd, maar dat het niet het zwaarste delict is. In deze 

steekproef is het dus altijd gecombineerd met een ander delict waar een hogere straf op staat. Sommige 

artikelen staan daardoor vaker in een proces verbaal dan in deze tabel tot uitdrukking komt. 

KENMERKEN VAN DE VERDACHTEN 

Uit de literatuur en eerder onderzoek is bekend dat dé verkrachter of dé misbruiker niet bestaat. Er zijn 

wel diverse typologieën ontwikkeld. Zo bestaan er typologieën op basis van motieven, achtergronden en 

delictskenmerken van daders, met vijf verschillende soorten verkrachters en een met drie verschillende 

soorten ontuchtplegers-misbruikers van kinderen (Knight and Prentky, 1990; Prentky, 1997; Frenken, 

1995; Frenken, 1997; Frenken, 2002). Bij verkrachters wordt onderscheid gemaakt tussen de 

opportunistische, de seksualiserende, de wraakzuchtige, de boosheid- en de sadistische verkrachter. Bij 

seksueel misbruik van kinderen wordt onderscheid gemaakt naar het pedofiele, het situationele en het 

antisociale type. Over de motieven van de verdachten is in de SRM slechts in beperkte mate informatie 

beschikbaar, vaak alleen in die gevallen waar psychologische of psychiatrische rapporten aan het 

strafdossier zijn toegevoegd, en dan nogal summier. Het is dan ook vaak onmogelijk de verdachten in 

genoemde typen in te delen. Aan het eind van deze paragraaf zeggen we op basis van de beschikbare 

informatie wel iets over de typen kindermisbruikers. 

Eerst wordt ingegaan op kenmerken van de verdachten die we voor alle verdachten ter beschikking 

hebben. Indien relevant zal daarbij onderscheid gemaakt worden tussen drie categorieën: zaken waarin 

het/de slachtoffer/s meerderjarig is/zijn (29 procent), zaken met minderjarige slachtoffers waarbij de 

verdachte jonger of minder dan 5 jaar ouder is dan het/de slachtoffer/s (14 procent) en zaken met 

minderjarige slachtoffers waarin de verdachte minimaal 5 jaar ouder is dan het/de slachtoffer/s (56 

procent). De laatste categorie verdachten wordt in de literatuur meestal aangeduid als kindmisbruikers. 

In tabel 2 staat de leeftijd van de verdachten van seksuele delicten ten tijde van het plegen van het laatste 

delict, naast de leeftijdsverdeling van alle verdachten in de SRM van overige, niet-seksuele delicten. De 

jongste verdachte was ten tijde van het plegen van het delict 12 jaar, de oudste 76. De leeftijdsverdeling 

van verdachten van seksuele delicten verschilt significant van die van niet-seksuele delicten. Uit eerder 

onderzoek weten we dat minderjarigen een aanzienlijk deel van de seksuele delicten voor hun rekening 

nemen (17 tot 23 procent van de zaken die bij het OM aangebracht worden, zie Huls e.a., 2001). In de 

SRM-zaken bestaan de verdachten voor 18 procent uit minderjarigen. Een kanttekening hierbij is dat een 

aantal twaalfjarige verdachten al voor hun 12 de met delicten is begonnen. Maar indien zij al in een eerder 

stadium met de politie in aanraking zijn gekomen, is er strafrechtelijk niets mee gedaan omdat de 

strafwaardige leeftijd nog niet was bereikt. 

Opvallend bij de leeftijdverdeling is vooral het relatief grote aantal oudere verdachten, vergeleken met de 

geringe aantallen oudere verdachten bij niet-seksuele delicten. Oudere seksuele delinquenten blijken geen 

uitzondering te zijn, met name de oudste categorie bestaat bijna uitsluitend uit zogenaamde 

kindmisbruikers. In een aantal zaken zijn dat (stief)opa’s die hun kleinkinderen misbruiken. Sommigen 

hebben jaren daarvoor al kinderen misbruikt (soms hun eigen kinderen) zonder dat daar in het verleden 

tegen is opgetreden. Pas toen het misbruik van de kleinkinderen aan het licht kwam en bij de politie werd 

aangegeven, is ook melding gemaakt van het misbruik van de tussengeneratie. 

De verdachten zijn bijna allemaal mannen, er zijn maar zes vrouwelijke verdachten (2 procent). Slechts 

bij een klein deel van de verdachten is er een aanwijzing voor verslavingsproblematiek, meestal 

alcoholverslaving (10 procent van de verdachten). Voor softdrugsverslaving zijn aanwijzingen slechts te 

vinden bij 1 procent van de verdachten, deels dezelfden als de alcoholverslaafden. Harddrugs- en 

gokverslaving zijn verwaarloosbaar.

Tabel 2: leeftijd verdachten 

Leeftijd verdachte ten tijde van laatste delict % bij seksuele delicten % bij overige delicten 

12-17 jaar 18,2% 13,2% 

18-24 jaar 11,4% 32,1% 

25-34 jaar 23,6% 29,2% 

35-44 jaar 23,8% 15,5% 

45-55 jaar 13,6% 7,9% 

Ouder dan 55 jaar 9,4% 2,2% 

Totaal 100% 100% 

Van de verdachten heeft 52 procent geen enkele eerdere justitiële documentatie. Bij de 48 procent die wel 

eerder met justitie in aanraking is geweest, blijkt een grote variatie aan eerdere delicten te bestaan, zoals 

overtreding van de Wegenverkeerswet, valsheid in geschrifte, diefstal, braak, mishandeling en in enkele 

gevallen ook seksuele delicten. Sommige verdachten, ook jongeren, hebben al een hele reeks eerdere 

justitiële contacten gehad. Zo had een 22-jarige dader, veroordeeld voor aanranding, al 15 eerdere 

justitiële contacten met vooral veroordelingen voor diefstal (op zijn 17 de ) en diefstal met braak. Van alle 

verdachten heeft in totaal 13,5 procent eerder als zwaarste straf een onvoorwaardelijke gevangenisstraf 

gehad. 

Uit de kwalitatieve informatie bij de strafdossiers blijkt een grote variatie in opleiding en intelligentie van 

de verdachten. Er zijn daders met een gemiddelde of bovengemiddelde intelligentie maar opvallend is ook 

een aanzienlijk aantal zwakbegaafde verdachten. Sommigen plegen zware seksuele delicten waarbij ze 

niet precies in de gaten lijken te hebben wat ze aanrichten. 

Veel verdachten zijn opgegroeid in een onstabiele of onveilige thuissituatie. Een deel van de verdachten 

is zelf in hun jeugd seksueel misbruikt. Soms zijn verdachten opgegroeid in een situatie waar bijna het 

hele gezin in seksueel misbruik verwikkeld is. Een paar zoons zijn dan bijvoorbeeld misbruikt door de 

vader, de oudste broers misbruiken op hun beurt de jongste broers en zusjes, en de jongste broers 

misbruiken de zusjes. Veel verdachten zijn afkomstig uit multi problem gezinnen met verwaarlozing, 

mishandeling, geweld tussen ouders en/of aan alcohol verslaafde ouders. Een voorbeeld: 

‘Een 14-jarige jongen wordt veroordeeld voor ontucht en een poging tot seksueel binnendringen 

van zijn buurmeisje. De vader van de jongen gebruikte vaak drugs en sloeg de moeder. Bovendien 

moest het hele gezin nogal eens mee op dievenpad met de vader. Goederen werden verstopt in de 

kinderwagen van het zusje. Na een ruzie waarbij vader moeder twee verdiepingen naar beneden 

heeft gegooid zijn de ouders gescheiden en heeft de moeder een tijdlang in het ziekenhuis gelegen. 

De destijds pas 8-jarige dader werd als het ware de man in huis, een verantwoordelijkheid die hem 

overvraagd heeft.’ 

Een veelvoorkomend probleem bij seksuele delicten is de lastig rond te krijgen bewijsvoering als de 

verdachte blijft ontkennen. Er zijn bijna nooit ooggetuigen en het komt er vaak op neer dat het woord van 

de verdachte tegen het woord van het slachtoffer moet worden afgewogen. In de zaken die voor dit artikel 

zijn geanalyseerd, is 47 procent van de verdachten geheel blijven ontkennen, 26 procent heeft volledig en 

27 procent heeft deels bekend. De categorie ‘deels bekend’ omvat verschillende combinaties. Het kan 

betekenen dat wel het seksuele contact wordt bekend, soms nadat bekend is geworden dat DNA van de 

dader bij het slachtoffer is gevonden, maar dat de onvrijwilligheid wordt ontkend. Daarnaast zijn er 

verdachten die lichtere delicten wel bekennen maar zwaardere ontkennen. Of ze bekennen wel dat ze 

seksueel contact hebben gehad met een slachtoffer maar plaatsen het anders in de tijd, na de 16 de 

verjaardag van het slachtoffer, zodat eventueel de strafbaarheid vervalt.

Kenmerkend voor zaken met seksuele delicten is dat één zaak uit een groot aantal feiten kan bestaan. Dit 

is vooral te zien bij misbruik waarbij slachtoffer en dader bekenden van elkaar zijn en het vaak jaren 

duurt voordat het slachtoffer (of een ouder) aangifte doet. Een andere reden kan zijn dat de verdachte 

soms pas gepakt wordt of dat de politie pas actie onderneemt als er een aantal aangiftes binnenkomt. 

Soms blijkt ook pas na de arrestatie en het verhoor dat er meer dan één slachtoffer is. Tabel 3 toont het 

aantal delicten dat in het proces-verbaal vermeld staat. Opvallend is de veelvoorkomende categorie 

‘meermalen gepleegd, niet te schatten’. Dit zijn vaak zaken waarin een of meer slachtoffer gedurende een 

langere periode veelvuldig is/zijn misbruikt, waardoor het exacte aantal strafbare feiten niet meer te 

achterhalen is. Dit doet zich met name voor bij kindmisbruikers. 

Tabel 3: aantal delicten in proces verbaal 

Aantal delicten in proces verbaal % 

1 24% 

2 15% 

3-5 14% 

6-10 6% 

> 10 7% 

Meermalen gepleegd, niet te schatten 34% 

Totaal 100 % 

Tot slot een opmerking over de eerder genoemde typologieën uit de literatuur. Uit de dossiers valt soms 

iets te concluderen over het type verkrachter of kindmisbruiker, met name als een psychologisch of 

psychiatrisch rapport is toegevoegd, maar lang niet altijd. Het meest duidelijk komen de verschillende 

types kindmisbruikers naar voren. In sommige ontuchtzaken is duidelijk sprake van een pedofiele 

voorkeur, bij volwassen mannen met een duurzame seksuele gerichtheid op prepuberale jongens of 

meisjes. Verreweg de meeste zaken lijken echter situationele daders te betreffen, daders met een seksuele 

en sociale preferentie voor volwassen mannen of vrouwen, die tijdelijk seksuele contacten aangaan met 

(eigen) kinderen of afhankelijke jongeren. Daarnaast is er een aanzienlijk aantal daders dat niet voldoet 

aan alle kenmerken van een van de drie in de literatuur geschetste typen ontuchtplegers en waarbij op 

basis van de beperkt beschikbare informatie geen goed oordeel te vellen is, of en op welke manier ze in 

de typologie zijn in te passen. 

Twee ontuchtplegers kunnen als voorbeeld van verschillende types dienen. Een pedofiele ontuchtpleger: 

‘De dader is een 43-jarige alleenstaande man, opgegroeid in tehuizen vanwege het alcoholisme 

van zijn ouders. De man heeft in een periode van ongeveer 8 jaar met 8 kinderen ontuchtige 

handelingen gepleegd. De kinderen waren ten tijde van de delicten tussen de 6 en 11 jaar oud. De 

handelingen bestonden uit (laten) betasten, (laten) aftrekken, (laten) pijpen, samen douchen, 

samen bijna naakt in bed liggen en klaarkomen in het bijzijn van het slachtoffer. Sommige 

slachtoffertjes verklaren dat de dader gedreigd heeft met geweld of enkele klappen heeft gegeven. 

Anderen werd voorgespiegeld dat alles heel gewoon was. In ieder geval is alle slachtoffertjes door 

de dader verboden er met iemand over te praten. De slachtoffertjes kwamen aanvankelijk graag bij 

de dader thuis, omdat hij heel vriendelijk was en de kinderen verwende met cola en chips. Na zijn 

aanhouding ontkent de dader alles, later erkent hij ten aanzien van de meeste slachtoffertjes de 

ontuchtige handelingen. In alle gevallen ontkent hij geweld te hebben gebruikt of daarmee te 

hebben gedreigd. Volgens de dader kreeg hij seksuele prikkelingen van de kinderen en gebeurden 

de handelingen gewoon.’

Een situationele ontuchtpleger: 

‘Een 37-jarige man heeft volgens zijn dossier een normale seksuele ontwikkeling doorlopen en 

meerdere vriendinnen gehad. Hij is seksueel zeer actief, heeft dagelijks seksuele bevrediging 

nodig en bezoekt frequent seksshops. Door zijn vrouw wordt aangifte gedaan van seksueel 

misbruik van haar dochter (zijn stiefdochter) na de vondst van een vibrator onder het bed van de 

dochter. De dader blijkt de dochter gedurende lange tijd regelmatig misbruikt te hebben. Dit 

gebeurde vaak meerdere keren per week, doch in ieder geval elke woensdagmiddag als de moeder 

buitenshuis was. Het misbruik is aanvankelijk begonnen met betasten, strelen en likken van de 

borsten en vagina. Later is de dader begonnen met vaginaal penetreren van het slachtoffer. Het 

slachtoffer heeft nooit iets gezegd uit angst dat ze naar een internaat zou moeten. De delicten 

worden door de dader bekend.’ 

KENMERKEN VAN DE SLACHTOFFERS 

Aangezien voor dit artikel van strafdossiers gebruik is gemaakt, is de beschikbare informatie over 

slachtoffers beperkt tot leeftijd, sekse en gevolgen voor het slachtoffer. Een extra complicerende factor is 

dat in één zaak, van één dader, een aantal slachtoffers betrokken kan zijn. In totaal vermelden de 

processen-verbaal voor de 278 verdachten uit onze steekproef 491 slachtoffers, gemiddeld 1,8 per 

verdachte. In werkelijkheid zullen er meer slachtoffers zijn, omdat in de dossiers ook vaak naar voren 

komt dat verdachten meer dan een slachtoffer hebben gemaakt, maar dat die slachtoffers (of hun ouders) 

er voor hebben gekozen geen aangifte te doen. Deze slachtoffers worden vervolgens nergens meer 

vermeld of meegeteld. 

Volgens de dossiers is in 70 procent van de zaken sprake van één slachtoffer, in de andere zaken zijn 

minstens twee slachtoffers gemaakt. 

In tabel 4 wordt een overzicht per zaak gegeven van de leeftijd van het jongste slachtoffer bij aanvang van 

de delicten. 

Tabel 4: leeftijd jongste slachtoffer bij aanvang delicten 

Leeftijd jongste slachtoffer Percentage van de zaken 

0-5 jaar 13% 

6-11 jaar 27% 

12-15 jaar 23% 

16-17 jaar 7% 

18-21 jaar 10% 

> 22 jaar 19% 

Totaal 100% 

Een groot deel van de slachtoffers van seksueel geweld is (zeer) jong. Dat het telkens om het jongste 

slachtoffer per zaak gaat, zou een kunstmatig leeftijdsverlagend effect kunnen hebben. Maar uit de 

dossiers blijkt weinig leeftijdsdifferentiatie bij meer dan één slachtoffer, waardoor het leeftijdsverlagend 

effect verwaarloosbaar is. De gemiddelde leeftijd van de jongste slachtoffers van alle seksuele delicten is 

15,8 jaar. Het jongste slachtoffer is 0, het oudste slachtoffer 81 jaar. Zaken met meer dan één slachtoffer 

betreffen relatief vaak kindmisbruikers. 

In 7 procent van alle zaken zijn alleen mannelijke slachtoffers gemaakt, in 84 procent alleen vrouwelijke 

en in 9 procent zowel mannelijke als vrouwelijke. Van alle slachtoffers die door de verdachten in de hier 

geanalyseerde zaken zijn gemaakt, blijkt 81 procent vrouwelijk en 19 procent mannelijk. De leeftijd van 

de vrouwelijke slachtoffers varieert ten tijde van de aanvang van de delicten van 0 jaar tot 81 jaar, de

mannelijke slachtoffers daarentegen zijn op een na allemaal minderjarig. De enige uitzondering is 20 jaar 

oud. 

Uit de dossiers komen verschillende gevolgen voor de slachtoffers naar voren. Op korte termijn wordt 

waargenomen: bedplassen en verstoorde ontwikkeling (bij kinderen), lichamelijke gevolgen, 

concentratieproblemen (en ten gevolge daarvan problemen met school of werk), angst, depressiviteit, 

agressiviteit en slaapstoornissen. In 9 procent is het slachtoffer eenmalig of vaker door een arts behandeld 

voor fysiek letsel ten gevolge van het delict. Op langere termijn is naast de genoemde gevolgen ook 

sprake van moeite met relaties, intimiteit en aanraking, zelfmoordpogingen en zelfs één uiteindelijk 

geslaagde suïcide. In feite worden in de hier geanalyseerde zaken alle mogelijke gevolgen aangetroffen 

die onder andere zijn genoemd bij Draijer (1990) en Frenken (2002). Deze gevolgen kunnen jaren na het 

delict alsnog naar boven komen en ook jaren- of zelfs levenslang voortduren. Uit genoemde onderzoeken 

blijkt ook dat de gevolgen voor het slachtoffer zwaarder zijn als de dader een bekende is en naarmate de 

delicten over een langere periode gepleegd zijn. 

KENMERKEN EN CONTEXT VAN DE DELICTEN 

Tabel 5 toont de relatie tussen verdachte en slachtoffer. Als in een zaak meer dan één slachtoffer gemaakt 

is, wordt de meest voorkomende relatie vermeld. In praktijk blijkt dat de relaties van de slachtoffers met 

de verdachte in zulke zaken vaak in dezelfde categorie vallen. Als verdachte en slachtoffer onbekenden 

van elkaar zijn, zijn de slachtoffers relatief vaak volwassen. Bij slechts 11 procent van de kindmisbruikers 

zijn verdachte en slachtoffer(s) onbekenden van elkaar. Bij bijna driekwart (73 procent) van de 

kindmisbruikers is de verdachte een gezinslid, familielid of huisvriend van het slachtoffer. 

Tabel 5: relatie tussen verdachte en slachtoffer 

Relatie verdachte/slachtoffer % van de zaken 

Gezinslid 21% 

Familielid/huisvriend 24% 

Vriend/partner 8% 

Collega enz. 12% 

Onderwijzer enz. 4% 

Buurtgenoot 9% 

Onbekende 23% 

Totaal 100% 

Bij deze cijfers is een kanttekening op zijn plaats. Twee vertroebelende factoren hebben een tegengesteld 

effect. Uit onderzoek is bekend dat slechts een beperkt deel van de seksuele delicten bij de politie wordt 

aangegeven, zoals besproken in de paragraaf ‘methode’. Met name seksuele delicten waar de dader een 

bekende van het slachtoffer is, worden nauwelijks aangegeven. Seksuele delicten waar de dader een 

onbekende van het slachtoffer is, worden veel vaker aangegeven doordat sommige beweegredenen voor 

het achterwege laten van aangifte daar veel minder een rol spelen. Daar staat tegenover dat het in dit 

artikel gaat om geregistreerde delicten waarvan de verdachte bekend is bij de politie. In het geval dat 

slachtoffer en verdachte elkaar kennen, weet de politie na de aangifte automatisch wie de verdachte is. In 

zaken waar slachtoffer en verdachte elkaar niet kennen, zal de politie vaak actief naar een dader moeten 

gaan speuren. Hazelwood en Schippers (1995) stelden dat in Nederland ongeveer 80 procent van alle 

aangegeven verkrachtingen met een onbekende dader onopgelost bleven. Hoe de verhouding tussen voor 

het slachtoffer bekende en onbekende verdachten in werkelijkheid ligt, is daardoor niet uit deze gegevens 

af te leiden. Alleen slachtofferenquêtes zouden daar in de toekomst wellicht meer licht op kunnen werpen, 

hoewel ook daar vertekeningen in te verwachten zijn. Gezien deze tegengesteld werkende factoren lijkt de 

conclusie verantwoord dat in een grote meerderheid van de gevallen de verdachte een bekende is van het

slachtoffer. Het aantal zaken waarin verdachte en slachtoffer uit hetzelfde gezin of dezelfde familie 

komen, is bijzonder groot, met name bij kindmisbruikers. Dit is ook terug te zien in de locatie van het 

delict, opvallend vaak is dat het huis van zowel het slachtoffer als de verdachte. 

Een aparte categorie is misbruik in een institutionele setting, zoals misbruik door zwakbegaafde 

verdachten in instellingen waar verdachte en slachtoffer beiden verblijven. Soms heeft de leiding van de 

instelling bij eerdere delicten ervoor gekozen het delict intern af te handelen. Een voorbeeld daarvan is de 

volgende casus: 

‘Een licht zwakzinnige 20-jarige dader woont in een orthopedagogisch centrum voor jongeren met 

een licht verstandelijke handicap. Hij zit ’s avonds tv te kijken als een medebewoonster langs 

loopt voor een glaasje melk omdat ze niet kan slapen. De dader volgt haar, pakt haar vast en 

probeert haar te zoenen wat niet lukt omdat ze haar hoofd weg draait. Hij duwt haar tegen de muur 

en betast haar billen en borsten onder haar T-shirt. Vervolgens dringt hij met zijn vinger haar 

vagina binnen. Op het moment dat een leidster de trap opkomt maakt hij zich uit de voeten. Het 

meisje vertelt de leidster dat de jongen aan haar borsten en vagina heeft gezeten terwijl ze dat niet 

wilde. De leidster meldt dit bij overdracht aan een andere groepsleider en de leider spreekt 

vervolgens de dader er op aan dat hij dit op moet lossen. Die avond hoort de groepsleider dat de 

dader in de groep zijn excuses heeft aangeboden. Na een gesprek van het slachtoffer met haar 

mentor besluit het slachtoffer echter toch aangifte te doen. Bij de politie verklaart een groepsleider 

dat het niet de eerste keer is dat de dader ‘zijn handen niet thuishoudt’, maar dat het vorige keren 

intern is afgehandeld. De dader is uiteindelijk veroordeeld voor het seksueel binnendringen van 

het lichaam van het 16-jarige meisje met geweld.’ 

In circa een kwart van de zaken van kindmisbruikers is geweld gebruikt, terwijl dat gebeurd is bij 

ongeveer tweederde van de zaken met volwassen slachtoffers en met minderjarige slachtoffers, doch een 

gering leeftijdsverschil tussen verdachte en slachtoffer. Wapens worden zelden gebruikt, slechts in twee 

procent van alle zaken, in drie procent is er mee gedreigd. 

Bij seksuele delicten is psychische dwang of overwicht door misbruik van gezag vaak voldoende om de 

delicten te kunnen plegen, zeker bij jeugdige slachtoffers. Soms zijn slachtoffers bang dat ze uit huis 

geplaatst zullen worden als ze iemand iets vertellen. De psychische dwangmiddelen zijn gevarieerd. Zo is 

regelmatig door daders gedreigd dat dierbaren van de slachtoffers iets zal overkomen of dat de 

slachtoffers in een tehuis opgesloten zullen worden als ze er met iemand over praten. Ook is gedreigd met 

het stopzetten van de favoriete hobby van het slachtoffer en met het ontnemen van geliefde bezittingen, 

wat op een jong slachtoffer al een grote impact kan hebben. Gezien het grote aantal zaken waarin 

slachtoffer en verdachte familie- of gezinsleden zijn, is het niet verwonderlijk dat in veel gevallen de 

verdachten geen (fysiek) geweld hoeven te gebruiken en (impliciete) psychische dwang voldoende is. 

Kenmerkend voor seksuele delicten is dat er vaak lange tijd overheen gaat voordat aangifte gedaan wordt, 

als dat al gebeurt. Een aantal factoren draagt daar aan bij. Ten eerste verkeert het slachtoffer vaak in een 

afhankelijke positie, waarbij ook nogal eens psychische dwang wordt uitgeoefend; dit geldt in sterke mate 

voor een (zeer) jeugdig slachtoffer van misbruik binnen het gezin. Daarnaast kunnen slachtoffers in een 

kwetsbare positie verkeren, bijvoorbeeld omdat ze zwakbegaafd zijn, uit een multi problem gezin komen 

of in een instelling wonen. Vaak is er schaamte bij het slachtoffer of angst voor de reactie van de ouders. 

Soms heeft het slachtoffer de eerste stap gezet en een ouder ingelicht, maar wordt hij of zij niet serieus 

genomen en duurt het misbruik voort. Bij misbruik door een ouder wordt vaak pas aangifte gedaan nadat 

het slachtoffer elders is gaan wonen. Vaak wordt pas jaren na afloop van het misbruik aangifte gedaan, 

bijvoorbeeld op een moment dat het slachtoffer problemen krijgt (psychische of in relaties met anderen) 

en zich realiseert dat het misbruik in het verleden daar de oorzaak van is. 

Tot slot begint misbruik soms nogal onschuldig en wordt het pas geleidelijk erger. Het slachtoffer groeit 

als het ware mee in het misbruik, zoals in de volgende casus: 

‘Een 50-jarige dader heeft gedurende een periode van twee tot drie jaar zijn dochter met regelmaat 

seksueel misbruikt. De handelingen zijn onschuldig begonnen, met gekriebel in de nek terwijl ze

in pyjama bij haar ouders zat. Toen de dochter tien jaar oud was, begon haar vader met strelen. Hij 

voelde dan met zijn handen, over de kleding aan haar borsten die toen reeds voelbaar waren. De 

seksuele handelingen namen langzaam toe. De dader begon tussen de benen te strelen of onder de 

kleding. Het voelen ging daarna over in betasten en vingeren. Uiteindelijk is het zover gekomen 

dat de dader zijn dochter uitkleedde en vaginaal penetreerde. Dit alles gebeurde met een regelmaat 

van drie keer per week. De dader beloofde in het begin cadeautjes en viel later terug op 

dreigementen als ‘je hebt geen poot om op te staan’ of ‘als je erover praat sla ik je in elkaar’. 

Uiteindelijk heeft dit meisje al op 13-jarige leeftijd aangifte gedaan. Direct na de aangifte is ze in 

een pleeggezin geplaatst. De dader is veroordeeld.’ 

De grote meerderheid van de seksuele delicten wordt gepleegd door één enkele dader, in 88 procent van 

de zaken. In 12 procent is er sprake van een groepsdelict, met één of meer mededaders. Hierbij dient 

bedacht te worden dat delicten gepleegd door groepsdaders een grotere kans hebben in de steekproef 

terecht te komen dan delicten gepleegd door soloplegers. De steekproef is immers getrokken op het 

niveau van strafzaken, dat wil zeggen op het niveau van daders. Hiermee rekening houdend zal het 

percentage zaken waar de delicten door soloplegers zijn gepleegd in werkelijkheid nog iets hoger liggen. 

Het aantal mededaders is gering, in 54 procent van de groepsdelicten komt slechts één mededader voor. 

Bij groepsdelicten is relatief vaak sprake van zaken met minderjarige slachtoffers en verdachten die 

minder dan 5 jaar in leeftijd verschillen van de slachtoffers, bijvoorbeeld een aanranding in een zwembad 

door zeer jeugdige daders. 

AFDOENING 

Wat gebeurt er nu met de zaken waarin seksuele delicten een rol spelen en die bij het OM aangemeld 

worden? In tabel 6 is te zien wat voor beslissing het OM in deze zaken heeft genomen. 

Tabel 6: Beslissing OM 

Beslissing OM Percentage van de zaken 

Technisch sepot 34% 

Voorw. sepot met proeftijd 7% 

Beleidssepot 3% 

Transactie 4% 

Dagvaarding 52% 

Totaal 100% 

Een krappe meerderheid van de zaken die bij het OM zijn aangeleverd, is naar de rechtbank doorgeleid. 

Bij de zaken die op technische gronden worden geseponeerd, is de grond in bijna alle gevallen ‘geen 

wettig bewijs’. Vaak bestaat er dan alleen een belastende verklaring van het slachtoffer (soms van een 

ouder van het slachtoffer) en ontkent de verdachte. Sepots en transacties komen relatief vaker voor bij 

zaken met meerderjarige slachtoffers; kindmisbruikers worden vaker gedagvaard. 

In de zaken die zijn doorgeleid naar de rechtbank heeft het OM in de meeste gevallen vrijheidsstraf 

geëist. In 24 procent van de doorgeleide zaken is onvoorwaardelijke gevangenisstraf geëist, in 28 procent 

deels voorwaardelijk en deels onvoorwaardelijk, en in 21 procent voorwaardelijke vrijheidsstraf. De 

overige eisen omvatten voornamelijk taakstraffen, boetes of jeugddetentie, of de maatregelen tbs/jeugdtbr 

(sinds de wetswijziging van 1995: plaatsing in een inrichting voor jeugdigen (PIJ). Ook zijn er naast 

de hoofdstraf in sommige gevallen bijzondere voorwaarden geëist, zoals het betalen van 

schadevergoeding. 

Van de zaken die zijn doorgeleid naar de rechter is de meerderheid, 62 procent, uiteindelijk door de 

meervoudige kamer afgedaan. De politierechter heeft zich over 25 procent gebogen en de kinderrechter

over de resterende zaken. In de dossiers is te lezen dat veel zaken in eerste instantie voor de politierechter 

zijn gebracht, maar dat deze de zaak gezien de complexiteit toch naar de meervoudige kamer heeft 

doorverwezen. Vaak betrof het zaken waar slachtoffer en verdachte elkaar tegenspreken. De uitspraken 

van de rechter zijn te zien in tabel 7. 

Tabel 7: Beslissing rechter 

Beslissing rechter % van zaken die voor de rechter komen 

Niet ontvankelijkheid OM 2% 

Vrijspraak 11% 

Vrijspraak met maatregel 1% 

Schuldigverklaring met straf 57% 

Schuldig met straf + deels vrijspraak 27% 

Overige combinaties 3% 

Totaal 100% 

Slechts in 11 procent van de zaken is de verdachte geheel vrijgesproken. De grote meerderheid, 84 

procent, is schuldig verklaard en heeft straf opgelegd gekregen, hoewel een deel van deze verdachten 

deels schuldig is verklaard maar deels ook vrijgesproken. In deze zaken is sprake van meer dan één feit, 

mogelijk met meer dan één slachtoffer, waarvan een deel wel bewezen is verklaard en een deel niet. 

Vrijheidsstraf is verreweg de meest opgelegde straf, al dan niet (deels) voorwaardelijk. 42 procent van de 

daders is veroordeeld tot (deels) onvoorwaardelijke vrijheidsstraf, 28 procent tot voorwaardelijke 

gevangenisstraf. In 9 procent is de dader alleen tot een taakstraf veroordeeld, soms alleen tot een boete. 

Naast de hoofdstraffen kan de rechter ook een bijkomende straf opleggen, maar dit gebeurt slechts in 18 

procent van de gevallen. De maatregel die het meest is opgelegd is het betalen van een schadevergoeding 

aan het slachtoffer (of de slachtoffers). Slechts één dader heeft tbs opgelegd gekregen en ook jeugd-tbs is 

slechts aan één dader opgelegd. De rechter kan echter naast de straf ook bijzondere voorwaarden stellen. 

De bijzondere voorwaarde die het meest frequent is opgelegd, bij 36 procent van de schuldig verklaarde 

daders, bepaalt dat de dader zich moet houden aan aanwijzingen van een hulpverlenende instantie. De 

duur van de opgelegde onvoorwaardelijk vrijheidsstraf varieert van één week tot 6 jaar. In 40 procent van 

de zaken is het vonnis van de rechtbank conform de eis van het OM. Ter vergelijking: in alle zaken van 

de SRM, in alle delictcategorieën samen, zijn vonnis en eis conform in 54 procent van de zaken. 

CONCLUSIES 

In dit artikel wordt voor het eerst in Nederland zowel een groot aantal kenmerken beschreven van 

verdachten en slachtoffers als de context waarin delicten worden gepleegd, voor een aselecte, 

representatieve steekproef van seksuele delicten die door justitie tussen 1993 en 1999 zijn afgedaan. 

Een eerste conclusie is dat er sprake is van grote heterogeniteit in de populatie van verdachten. Zoals 

vaker in de literatuur naar voren is gekomen, kan niet gesproken worden over dé seksuele delinquent en 

ook niet over dé verkrachter of dé kindmisbruiker. Het belangrijkste gemeenschappelijke kenmerk is dat 

ze vaak in een onstabiele of onveilige thuissituatie zijn opgegroeid.. Verder zijn verdachten van seksuele 

delicten, zowel met volwassen slachtoffers als met minderjarige slachtoffers, zeer verschillend qua 

achtergrond. In leeftijd lopen ze uiteen van jong tot oud en hun intelligentie varieert van zwakzinnig tot 

bovengemiddeld. 

Kenmerkend voor seksuele delicten, met name als ze door een bekende van een minderjarig slachtoffer 

gepleegd zijn, is dat ze vaak meer dan eens worden gepleegd, soms jarenlang. Het misbruik kan vrij 

onschuldig beginnen, waardoor het slachtoffer als het ware bijna meegroeit in het misbruik. In veel 

gevallen wordt geen geweld gebruikt maar volstaat psychische druk om geheimhouding bij het slachtoffer 

af te dwingen. Er kunnen vele jaren voorbij gaan voordat het slachtoffer aangifte doet.

In het overgrote deel van de geregistreerde zaken kennen slachtoffer en verdachte elkaar, in veel gevallen 

maken slachtoffer en verdachte zelfs deel uit van hetzelfde gezin of dezelfde familie. Dit laatste is het 

geval bij driekwart van de kindmisbruikzaken. Dit staat in contrast tot de aandacht in de media voor 

seksuele delicten door vreemden. ‘De man uit de bosjes’ is echt een uitzondering. Het is een ernstige 

constatering dat slachtoffer en verdachte vaak bekenden van elkaar zijn, ook omdat de gevolgen voor het 

slachtoffer dan zwaarder zijn. In dit onderzoek komt een groot aantal, vaak langdurige en uit de literatuur 

bekende gevolgen voor slachtoffers naar voren. Uit de dossiers blijkt verder dat de verdachten vaak 

afkomstig zijn uit multi problem gezinnen en ook regelmatig zelf slachtoffer van seksueel misbruik zijn 

geweest. Structurele aandacht voor slachtoffers van seksuele delicten is dan ook dringend noodzakelijk, 

zowel voor de slachtoffers als met het oog op preventie van toekomstige seksuele delicten. In dit licht is 

de recent geluide noodklok over het gebrek aan deskundige hulpverlening aan slachtoffers van seksueel 

misbruik (Höing e.a., 2003) uiterst zorgwekkend. 

Tot slot kan geconcludeerd worden dat ook de afdoeningen een heterogeen beeld vertonen. Meer dan 40 

procent wordt door het OM geseponeerd. Voor een deel gaat het hier om lichtere vergrijpen. Van de 

verdachten die uiteindelijk voor de rechter komen, wordt een grote meerderheid schuldig verklaard. Een 

kanttekening hierbij is natuurlijk, het kan niet vaak genoeg herhaald worden, dat uiteindelijk van alle 

gepleegde seksuele delicten slechts een fractie bij de rechtbank terechtkomt. Illustratief zijn in dit verband 

misbruikzaken in instellingen, waarbij eerder misbruik door de dader heeft plaatsgevonden maar intern is 

‘afgehandeld’. 

LITERATUUR 

Boerman, F., W. van Tilburg & M. Grapendaal (2003) Landelijke criminaliteitskaart 2000-2001, 

aangifte- en verdachtenanalyse op basis van HKS-gegevens, Zoetermeer: KLPD. 

Draijer, P.J. (1990) Seksuele traumatisering in de jeugd; lange termijn gevolgen van seksueel misbruik 

van meisjes door verwanten, academisch proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam, Amsterdam: SUA. 

Frenken, J. (1995) ‘De verkrachter bestaat niet, de stand van zaken in de literatuur’, Maandblad 

Geestelijke volksgezondheid, 50: 944-957 

Frenken, J., L. Gijs & D. van Beek (1996) ‘Seksuele delinquenten in Nederland: incidentie, kenmerken en 

behandeling van de plegers’, Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 51: 372-389 

Frenken, J. (1997) ‘Plegers van seksueel misbruik van kinderen, verscheidenheid, achtergronden en 

behandeling’, Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 52: 1094-1108. 

Frenken, J. (2002) ‘Seksuele misdrijven en seksuele delinquenten’, in: P.J. van Koppen, D.J. Hessing, 

H.L.G.J. Merkelbach & H.F.M. Crombag (eds.), Het recht van binnen: psychologie van het recht, 

Deventer: Kluwer: 139-176. 

Hazelwood, R.R. & C. Schippers (1995) ‘Hulpmiddel in zedenzaken: gedragskundige rechercheadvisering’, 

Modus, 4 (5): 4-7. 

Höing, M., A. van Engen, B. Ensink, P. Vennix & I. Vanwesenbeeck (2003) Hulp aan slachtoffers van 

seksueel geweld, RNG-studies no. 3, Delft: Eburon. 

Huls, F.W.M., M.M. Schreuders, M.H. Ter Horst-van Breukelen & F.P. van Tulder (2001) Criminaliteit 

en Rechshandhaving 2000, ontwikkelingen en samenhangen, Den Haag: Ministerie van Justitie - WODC, 

serie Onderzoek en Beleid, 189. 

Knight, R.A. & R.A. Prentky (1990) ‘Classifying Sexual Offenders, the Development and corroboration 

of taxonomic models’, in: W.L. Marshall, D.R. Laws & H.E. Barabee, Handbook of sexual assault, 

issues, theories and treatment of the offender, New York: Plenum Press, 23-52. 

Prentky, R. (1997) ‘Child sexual molestation’, in: M. Hersen & V. van Hasselt (eds.) Handbook of 

psychological approaches with violent offenders: contemporary strategies and issues, New York: Plenum 

Press. 

Wijk, A.Ph. van & H. Ferwerda (2000) ‘Criminaliteitsprofielen van zedendelinquenten, een analyse van 

politiegegevens’, Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 55: 1131-1145.

LANGE TERMIJN RECIDIVE VAN DADERS VAN SEKSUELE DELICTEN 

Paul Nieuwbeerta, Arjan Blokland en Catrien Bijleveld 5 

Onderzoek naar seksuele delicten neemt een enigszins aparte plaats in binnen de criminologie. Uit veel 

onderzoek blijkt namelijk dat daders van seksuele delicten 'anders' zijn dan daders van andere delicten. 

Ook binnen de groep zedendaders 6 zijn grote verschillen zichtbaar in termen van drive, intrapersoonlijke 

problematiek, recidiverisico, enzovoort. Daarnaast is de publieke verontwaardiging rondom zedendelicten 

doorgaans groot, vooral wanneer het slachtoffer een kind is. Recentelijk deed de verschijning van een 

onderzoek naar pedoseksuele tbs-ers nog flink wat stof opwaaien en naar aanleiding van de hoge 

recidivecijfers voor deze groep (De Vogel en De Ruiter, 2003) viel in de Tweede Kamer vrijwel meteen 

de term castratie. 

Over seksuele delinquenten die in de tbs behandeld zijn, is relatief veel bekend. Waar De Vogel en De 

Ruiter rapporteerden over de (mogelijk selecte) groep tbs-ers die in de Van der Hoeven Kliniek behandeld 

werden, liet eerder onderzoek van Leuw (1999), dat over alle uitstroomcohorten rapporteerde, zien hoe de 

pedoseksuele recidive in de loop der jaren gestaag is afgenomen, van twee procent voor het 

uitstroomcohort 1979-1983 (29 personen) naar één procent voor het uitstroomcohort 1984-1988 (negen 

personen) tot twee personen voor het uitstroomcohort 1989-1993 (afgerond op nul procent). Tegelijkertijd 

is bekend dat relatief steeds minder personen uit de tbs worden ontslagen en dat bijvoorbeeld op de 

longstay afdeling op de tbs-inrichting Veldzicht relatief veel pedoseksuele daders verblijven. De recidive 

naar een algemeen 'tbs-waardig' ernstig geweldsdelict delict bedroeg voor het meest recente door Leuw 

onderzochte cohort overigens zeventien procent. De overlevingscurven van zowel het onderzoek van 

Leuw als dat van De Vogel en De Ruiter laten zien dat ook na een zeer lange periode nog seksuele 

geweldsrecidive voorkomt. 

Terwijl dus voor Nederland relatief veel bekend is (en ook over een lange periode) over deze speciale 

(tbs-)groep van daders van vaak ernstige geweldsdelicten, is over meer 'reguliere' zedendaders in ons land 

vrijwel niets bekend (zie echter Hendriks e.a., 2002). Uit buitenlands onderzoek naar zedendelinquenten 

is bijvoorbeeld bekend dat de groep plegers van seksuele delicten zeer heterogeen is (zie o.m. Knight en 

Prentky, 1990; Fisher en Mair, 1998). Die heterogeniteit heeft betrekking op het type delict dat gepleegd 

wordt (bijvoorbeeld hands on versus hands off), het type slachtoffer, maar ook de drive om zedendelicten 

te plegen en recidive naar een zedendelict. Soothill e.a. (2000) lieten zien hoe voor zedendelinquenten de 

voorspelling van algemene en specifieke recidive via verschillende mechanismen loopt: waar algemene 

recidive voorspeld werd door welbekende criminogene factoren als startleeftijd en gewelddadigheid, 

golden voor zedenrecidive andere predictoren. Hanson en Bussière (1998) lieten zien hoe sexual deviance 

en vroeg beginnen met zedendelicten consistente predictoren van zedenrecidive zijn. Uit internationaal 

onderzoek blijkt ook dat voor een goede vaststelling van recidive een lange recidivetermijn genomen 

moet worden (zie o.a. Soothill e.a., 2000; Prentky e.a., 1997; Hanson en Bussière, 1998): ook na lange 

exposure, zonder (geregistreerde) zedendelicten, recidiveert toch een niet te verwaarlozen groep (Prentky 

e.a., 1997; Dwyer en Finstad, 2003). 

Uit internationaal onderzoek blijkt verder dat van zedendelinquenten incestplegers relatief het laagste 

risico op recidive hebben en dat het risico het hoogst is voor (volwassen) kindmisbruikers. Na een 

exposure-tijd van 25 jaar klimt het risico voor deze laatste groep bijvoorbeeld naar 52 procent, zo bleek 

uit de meta-analyse van Hanson en Bussière (1998). Voor verkrachters ligt het percentage op 23 procent. 

Voor alle seksuele geweldsdelicten ligt het recidivepercentage bij een follow-up periode van ongeveer 5 

jaar gemiddeld op 13 procent. Zie voor deze cijfers Hanson en Bussière (1998). Bij dit alles dient 

5 De auteurs danken het Ministerie van Justitie (met name de toenmalige directie Preventie, Jeugd & Sancties) voor financiële 

ondersteuning van de dataverzameling voor dit project. 

6 Wij zullen hier om de leesbaarheid te bevorderen regelmatig 'zeden' en 'zedendaders' gebruiken in plaats van het 

nauwkeuriger 'daders van seksuele delicten'. Zie ook de inleiding van dit themanummer.

aangetekend te worden dat seksuele geweldsdelicten ernstig ondergerapporteerd worden. Schattingen 

lopen uiteen van 50-90 procent (Gise en Paddison, 1988) tot 64-96 procent (Lisak en Miller, 2002). 

In dit artikel onderzoeken wij de algemene en seksuele (gewelds)recidive van een groep daders die 

gemeenschappelijk hebben dat zij in 1977 voor een seksueel (gewelds)delict veroordeeld werden. Over 

een periode van 25 jaar gaan wij na of deze daders gerecidiveerd hebben, wat de aard van deze recidive 

was (zedendelicten of algemene delicten), over welke termijn deze recidive plaatsvond en of wij de 

recidive kunnen relateren aan persoonlijke factoren van de daders. Tenslotte vergelijken wij onze 

bevindingen met buitenlands onderzoek. 

Onze analyses hebben vooral een beschrijvend en exploratief karakter. Het databestand dat wij gebruiken 

is pas zeer recent beschikbaar gekomen voor analyse. De resultaten die hier gepresenteerd worden, 

vormen dan ook pas de eerste uit een voorziene serie van studies en zijn geenszins uitputtend. 

DATA EN METHODEN 

Voor dit artikel analyseren we gegevens van alle 488 personen die in ons land in 1977 in eerste aanleg 

werden veroordeeld in een zaak die tenminste één seksueel delict bevatte. Deze groep noemen wij in het 

vervolg 'zedendaders'. Onze gegevens zijn afkomstig uit het grootschalige onderzoeksproject ‘Criminele 

Carrières van Volwassenen’ dat wordt uitgevoerd aan het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en 

Rechtshandhaving (NSCR). In dit project zijn justitiële- en achtergrondgegevens verzameld van 5.164 

personen die in 1977 voor een misdrijf werden vervolgd. Het betreft hier dezelfde personen van wie de 

recidivekansen in de periode 1977-1983 zijn onderzocht in de studie van Van der Werff (1986) en Block 

en Van der Werff (1991). De onderzoekspersonen werden destijds geselecteerd door een representatieve 

steekproef te trekken van vier procent van alle misdrijfzaken die in 1977 in Nederland werden 

ingeschreven. Het aantal gevallen van rijden onder invloed in de populatie was dermate groot dat voor dit 

misdrijf is volstaan met een steekproef van twee procent. Verder werden voor een aantal relatief weinig 

voorkomende misdrijven (moord, doodslag en zedendelicten) alle daders uit 1977 in de steekproef 

opgenomen. In die zin is onze onderzoeksgroep de populatie (of zo men wil een cohort) van alle in eerste 

aanleg voor een zedendelict veroordeelden in Nederland in 1977. Voor details over het project verwijzen 

wij naar Nieuwbeerta en Blokland (2003). 

Recidivegegevens 

Van de personen die in 1977 ingeschreven werden voor een seksueel delict en in eerste instantie ook voor 

dat delict veroordeeld werden, is begin 2003 met behulp van uittreksels uit het Algemeen 

Documentatieregister van de Justitiële Documentatiedienst (JDS) van het Ministerie van Justitie de 

complete criminele loopbaan in kaart gebracht. Het JDS bevat informatie over alle strafzaken die bij een 

parket in Nederland zijn ingeschreven. De JDS-uittreksels zijn ons in elektronische vorm beschikbaar 

gesteld 7 . De reguliere uittreksels werden aangevuld met informatie over strafzaken die als gevolg van 

verjaringstermijnen niet op de uittreksels vermeld worden. 

Op deze wijze kon van de personen in de steekproef in de eerste plaats het criminele verleden van vóór 

1977 in kaart worden gebracht, alsmede de aard van het in 1977 gepleegde misdrijf, de wijze van 

afdoening en de eventueel opgelegde sanctie. Verder zijn van de geselecteerde personen alle nieuw 

ingeschreven strafzaken tussen 1977 en 2002 geregistreerd. Dit betekent dat gegevens van de personen in 

de steekproef beschikbaar zijn over de ontwikkelingen in hun criminele gedrag over een periode van 25 

jaar ná registratie in 1977. Gegeven het feit dat de gemiddelde leeftijd van de in 1977 ingeschreven 

personen destijds om en nabij de 30 jaar bedroeg, zijn voor de meeste personen in de steekproef gegevens 

bekend tot hun 55 e levensjaar en voor een deel zelfs tot later. Al met al een substantieel deel van hun 

criminele levensloop. Het gaat daarbij echter, misschien ten overvloede gezegd, om geregistreerde 

criminaliteit: bij seksuele delinquentie mag men verwachten dat een relatief groot deel verborgen blijft. 

7 Wij danken Rinus Pitstra, Anet Markvoort en Gerrit Weeink van het JDS, en Paul Smit en Mariska Brouwers van het WODC 

voor hun hulp bij het genereren en aanleveren van deze gegevens via het OBJD.

Analysemethoden 

Wij zullen de onderzoeksvragen beantwoorden met behulp van een aantal gewone frequentietellingen en 

kruistabellen. Voor de vragen naar recidivesnelheid zullen wij descriptieve life tables gebruiken. Daarin 

wordt de zogeheten overleving afgebeeld, waarbij per jaar na het uitgangsdelict wordt weergegeven welk 

percentage van de personen die at risk waren nog niet gerecidiveerd heeft (dus als het ware ‘overleefd’ 

heeft). Bij die berekeningen houden wij rekening met sterfte en detentie. 

RESULTATEN 

Onze onderzoeksgroep betreft, zoals vermeld, een selectie uit een grotere steekproef van natuurlijke 

personen die in 1977 in contact kwam met justitie. Aangezien het destijds gebruikte selectiecriterium 

inhield dat de persoon voor tenminste één zedendelict veroordeeld moest zijn, zijn alle zedendaders dus 

ook veroordeeld naar aanleiding van hun inschrijving in 1977 voor een seksueel delict. De delicten die 

destijds waren meegenomen zijn de artikelen 239, 242, 244, 245, 246, 247 en 249 Wetboek van 

Strafrecht. Dat betekent dat we het verspreiden en/of vervaardigen van kinderporno en andere 

zedendelicten die geen geweldsdelict zijn, uitsluiten; exhibitionisme wordt wel meegenomen. De seksuele 

delicten in 1977 betroffen in 21 procent van de gevallen exhibitionisme (artikel 239), in 50 procent van de 

gevallen aanranding of verkrachting van een persoon boven de 16 (artikelen 242 en 246) en in 19 procent 

van de gevallen een ontuchtfeit (artikelen 244, 245, 247 en 249 Wetboek van Strafrecht). Het is technisch 

niet meer mogelijk om uit te splitsen naar de originele wetsartikelen waarvoor iemand veroordeeld was. 

Een deel van de 488 zedendaders is hun criminele carrière met het zedendelict uit 1977 begonnen, 40 

procent was echter al eerder met justitie in contact geweest. Voor diegenen die voor hun 

zedenveroordeling in 1977 ook andere feiten gepleegd hadden, was de eerste veroordeling voor 8 procent 

voor een niet-seksueel geweldsdelict, voor 37 procent voor een vermogensdelict, voor 8 procent voor 

vernieling en/of een openbare orde delict en voor nog eens 8 procent een verkeersdelict, 7 procent voor 

overige delicten. Voor 30 procent was het eerste delict een zedendelict, waarvan 14 procent voor 

schennis, 7 procent voor verkrachting of aanranding en 9 procent voor ontucht. In totaal hadden de 195 

daders die eerder veroordeeld waren voor een delict 74 schennis veroordelingen opgelopen, 27 voor 

verkrachting/aanranding en 26 voor ontucht. Ter vergelijking: zij hadden in totaal 222 veroordelingen 

opgelopen voor een vermogensdelict en 45 voor een niet seksueel geweldsdelict. 

De daders van de zedendelicten in onze steekproef waren in 1977 gemiddeld 29 jaar en 11 maanden oud, 

een niet-significant verschil met de andere daders in het grotere bestand (27 jaar en 4 maanden). Van de 

488 veroordeelde zedendaders kregen er 401 (82 procent) een onvoorwaardelijke vrijheidsstraf opgelegd. 

Bij de niet-zedendaders kreeg 70 procent van de veroordeelden een onvoorwaardelijke vrijheidsstraf 

opgelegd. De gemiddelde lengte van die straf was voor de zedendaders 98 dagen en voor de nietzedendaders 

153 dagen; dit verschil is significant. Tegelijkertijd zien we dat de zedendaders een langere 

voorwaardelijke vrijheidsstraf opgelegd kregen (gemiddeld 40 dagen, voor de veroordeelde nietzedendaders 

was dat 33); dit verschil is ook significant 8 . Deze bevindingen combinerend zien we dus dat 

zedendaders in 1977, als zij schuldig worden bevonden, vaker een onvoorwaardelijke vrijheidsstraf 

opgelegd krijgen. Niet-zedendaders krijgen vaker een boete opgelegd: als hoofdstraf 58 procent van de 

niet-zedendaders, tegen 40 procent van de zedendaders. 

Vrij vertaald zou men kunnen zeggen dat zedendaders in vergelijking tot niet-zedendaders vaker een 

kortere onvoorwaardelijke vrijheidsstraf opgelegd krijgen met een langer voorwaardelijk deel. 

Recidive procentueel 

Om de centrale vragen van dit artikel te bespreken rapporteren wij algemene en zedenrecidive, alsmede 

factoren waarmee deze recidive deels verklaard zou kunnen worden. Bij de bespreking van de 

bevindingen is telkens rekening gehouden met 'expositie', dat wil zeggen de tijd dat een dader van een 

8 Mann Whitney U test (p

zedendelict in 1977 niet kon recidiveren omdat hij gedetineerd was. Voor de onvoorwaardelijk gestraften 

is daartoe van de 'bruto' recidivetermijn de onvoorwaardelijke gevangenisstraf, verminderd met 

vervroegde invrijheidsstelling, afgetrokken 9 . Ook hebben wij gecorrigeerd voor het overlijden van 

daders 10 . In de onderzoeksperiode van 25 jaar recidiveren 346 van de 488 zedendaders, een percentage 

van 71 (zie tabel 1). Bij ruim driekwart van deze 71 procent betreft het eerste recidivedelict een nietzedendelict: 

voornamelijk vermogensdelicten (24 procent), verkeersdelicten (19 procent), delicten uit 

overige wetten (12 procent), geweld (10 procent) en vernieling en openbare orde (9 procent). Opvallend 

bij deze niet-zedenrecidive is het grote aandeel niet-commune criminaliteit (delicten die niet in het 

Wetboek van Strafrecht maar in andere wetboeken staan). Bij krap een kwart van de recidivisten, 82 

daders, was het eerste recidivedelict een zedendelict, ongeveer gelijk verdeeld over schennis, 

verkrachting/aanranding en ontucht 11 . In de loop der jaren volgt voor nog eens 60 daders, die dus eerder 

naar een niet-zedenfeit gerecidiveerd hadden, alsnog recidive naar een zedendelict. Daarmee komt de 

zedenrecidive over 25 jaar op 142, dat is 29 procent van de oorspronkelijke groep van 488 zedendaders. 

De verdeling over de typen zedendelicten is voor deze 142 daders 30 procent schennis, 39 procent 

verkrachting/aanranding en 30 procent ontucht. 

De algemene recidive is dus het hoogst bij de verkrachters/aanranders (76 procent) en lager bij de 

exhibitionisten (65 procent) en ontuchtplegers (66 procent). De uiteindelijke zedenrecidive is het hoogst 

bij de exhibitionisten (40 procent), het laagst bij de verkrachters/aanranders (24 procent). De 

ontuchtplegers zitten daar met 28 procent iets boven. 

Tabel 1: Recidive per type zedendelict in 1997 (aantallen tussen haakjes) 

Type zedendelinquent Exhibitionist Verkrachter/ aanrander Ontuchtpleger Totaal 

(n=103) (n=242) (n=143) (n=488) 

Recidive percentages: 

algemene recidive 65% (68) 76% (183) 66% (95) 71% (346) 

1 e recidive zeden 27% (28) 13% ( 31) 16% (23) 23% ( 82) 

uiteindelijke zedenrecidive 40% (43) 24% ( 59) 28% (40) 29% (142) 

Uit tabel 2 blijkt een redelijk hoge mate van specialisatie, als we kijken naar het type zedendelict 

waarnaar de drie onderscheiden typen daders recidiveren. Van de schennisplegers blijft in het geval van 

zedenrecidive 68 procent bij het oorspronkelijke delict, van de verkrachters/aanranders en de 

ontuchtplegers 73 procent. De exhibitionisten zijn relatief het minst 'delicttype'-vast. 

Tabel 2. Aard zedenrecidive naar type zedendelict in 1977 (aantallen tussen haakjes) 

Type zedendelinquent: Exhibitionist Verkrachter/ aanrander Ontuchtpleger Totaal 

Zedenrecidive naar: 

Exhibitionisme 68% (29) 15% ( 9) 12% (5) 30% (43) 

Verkrachting/aanranding 16% ( 7) 73% (43) 15% (6) 40% (56) 

Ontucht 16% ( 7) 12% ( 7) 73% (29) 30% (43) 

Totaal 100% (43) 100% (59) 100% (40) 100% (142) 

9 Voor 10 tbr-gestraften hebben wij een dergelijke correctie niet toegepast omdat niet bekend is hoelang zij ter beschikking 

gesteld zijn geweest. Hetzelfde geldt voor nog eens 10 daders die in een psychiatrische inrichting zijn opgenomen. 

Vergelijkbare beperkingen gelden als daders naar het buitenland verhuisd zijn of anderszins niet at risk zijn om delicten te 

plegen. Hoewel wij op moment van schrijven nog niet alle informatie hebben om voor dit soort effecten correcties toe te 

passen, verwachten wij dat een eventuele vertekening van de resultaten gering is. Wij onderschatten in onze analyses de 

gemiddelde recidivesnelheid mogelijk iets. 

10 Van 34 van de 488 personen in onze onderzoeksgroep weten wij dat zij gedurende de onderzoeksperiode zijn overleden.

Recidive snelheid 

Een volgende vraag is op welke termijn de recidive plaatsvond. In figuur 1 is de ‘overleving’ (d.w.z. de 

kans dat daders (nog) niet gerecidiveerd hebben) afgezet tegen de tijd, voor zowel algemene recidive als 

zedenrecidive. 

Figuur 1: Kans op ‘overleven’ van zedendaders 

overleving 

0.75 

0.5 

0.25 

1 

0 

1980 

1985 

1990 

1995 

2000 

zeden 

algemeen 

We zien we dat 71 procent van de zedendaders uiteindelijk in 2002 opnieuw een delict heeft gepleegd, 

terwijl 29 procent niet heeft gerecidiveerd (en het dus heeft ‘overleefd’). Verder zien we dat 29 procent 

van de zedendaders uiteindelijk met een zedendelict heeft gerecidiveerd, terwijl 71 procent dat niet heeft 

gedaan (en de zedenrecidive dus heeft ‘overleefd’). De figuur laat ook zien dat de curve voor algemene 

recidive tamelijk steil is, hetgeen betekent dat diegenen die recidiveren dat tamelijk snel doen: binnen 2 

jaar heeft de helft van de personen die uiteindelijk zal recidiveren dat al gedaan; bij 90 procent van de 

personen die uiteindelijk zullen recidiveren heeft de recidive na 10 jaar plaatsgevonden. Voor 

zedenrecidive is de snelheid lager, maar ook hier heeft gemiddeld na 3 jaar de helft van de uiteindelijke 

zedenrecidivisten gerecidiveerd. Na 10 jaar heeft 86 procent van de zedenrecidivisten die uiteindelijk in 

de periode tot 2003 zal recidiveren de recidive achter de rug. Eén en ander betekent dat zedenrecidive ook 

na (zeer) lange tijd nog kan voorkomen, zoals ook in buitenlands onderzoek werd gerapporteerd (zie o.a. 

Prentky e.a., 1997). 

In Figuur 2 zien we de overleving van respectievelijk de schennisplegers, de verkrachters/aanranders en 

de ontuchtplegers. De bovenste drie lijnen zijn die van de zedenrecidive; de drie onderste geven de 

algemene recidive weer. Wat opvalt is dat de verkrachters/aanranders de steilste vervalcurve hebben als 

het gaat om algemene recidive en de vlakste als het gaat om zedenrecidive. Als verklaring hiervoor zou 

men kunnen postuleren dat zij mogelijk meer actieve allround daders van allerlei delicten zijn, waaronder 

ook zedendelicten, maar dat zij zich op zedendelicten niet specialiseren. Wij zagen al eerder dat 

verkrachters, àls zij recidiveren naar een zedendelict, zich specialiseren in de zin dat zij dan het vaakst 

recidiveren naar een verkrachting/aanranding. 

Ten tweede valt op dat de vervalcurve voor algemene recidive voor de ontucht en schennisplegers vrijwel 

gelijk loopt. Kennelijk lijken deze daders dus erg op elkaar in termen van algemene recidive. 

Opvallend is ook dat de zedenrecidive van de ontuchtplegers aanvankelijk gering is, maar het langste 

doorstijgt. Het duurt meer dan 6 jaar voordat de helft van de ontuchtplegers die uiteindelijk zullen 

recidiveren dat gedaan heeft. Na 16 jaar heeft 90 procent van de personen die uiteindelijk zal recidiveren 

dat gedaan. Kennelijk blijft aanvankelijk de zedenrecidive bij ontuchtplegers vrij gering, maar na een in 

11 Meer precies gedefinieerd: aangezien we iedere zaak waarin een veroordeling voor een zedenfeit voorkwam als zedenzaak 

beschouwd hebben, recidiveerden deze daders naar tenminste één zedenfeit.

verhouding tot de andere subtypen zedendaders lange periode kan recidive alsnog optreden. Bekend is dat 

onder incestplegers soms een generatie voorbijgaat (de ‘incestopa’s’) voordat de incest zich herhaalt; 

mogelijk is een deel van dit trage doorstijgen van de recidive hieraan debet. 

overleving 

0.75 

0.5 

0.25 

Figuur 2: Overleving subtypen zedendaders 

1 

0 

1980 

1985 

1990 

1995 

2000 

verkrachters zeden 

ontucht zeden 

exhibitionisten zeden 

exhibitionisten algemeen 

ontucht algemeen 

verkrachters algemeen 

Wij hebben een aantal exploratieve analyses verricht om te bezien of de recidivesnelheid samenhangt met 

andere kenmerken van de daders. De leeftijd waarop de eerste veroordeling plaatsvond, blijkt een 

positieve relatie te hebben met de algemene recidivesnelheid: hoe jonger de eerste veroordeling 

plaatsvond, hoe korter de tijd tussen het uitgangsdelict en de eerste daaropvolgende veroordeling (r = 172, 

p=.001); dit verband is wel significant maar niet erg sterk. Voor geen enkele andere variabele vonden wij 

een relatie met recidivesnelheid, zowel algemene recidive als zedenrecidive. Opmerkelijk is dus dat dit 

verband alleen houdt voor de algemene recidive en niet voor de zedenrecidive. Zedenrecidive hangt dus 

niet samen met algemeen relevante kenmerken van de daders als startleeftijd, aantallen eerdere 

veroordelingen, enzovoort. Soothill e.a. (2000) rapporteerden vergelijkbare bevindingen. 

DISCUSSIE 

In dit artikel presenteren we algemene en specifieke Nederlandse recidivecijfers voor zedendaders over 

een lange periode. Eerdere onderzoeken in ons land beperkten zich tot het bestuderen van recidive van 

specifieke groepen zedendelinquenten (bijv. tbs-ers) of relatief korte perioden. Deze lacune in het 

onderzoek was des te opvallend aangezien in andere landen wel langdurige prospectieve recidivestudies 

onder zedendaders waren gedaan. 

Onze resultaten lijken op die uit buitenlands onderzoek. Wij hebben een iets hoger algemeen 

recidivepercentage dan de studie van Hanson en Bussière (1998). Onze bevindingen lijken ook op die van 

Soothill e.a. (2002) in de zin dat algemene en zedenrecidive separate processen lijken, die met 

verschillende kenmerken van de daders samenhangen. Opvallend is, dat in ons onderzoek zedenrecidive 

met geen enkel beschikbaar kenmerk van de daders gerelateerd kon worden. Mogelijk is dit veroorzaakt 

door onze vrij grove categorieën zedendaders. Zo bevat de categorie ontuchtplegers naast daders van 

extrafamiliaire pedoseksuele delicten ook een aantal 'incestopa's', die naar verwachting een heel andere 

drive en ook een heel ander recidivepatroon hebben. Ook is het niet ondenkbaar dat zich onder 

veroordelingen volgens algemene artikelen voor verkrachting ook dit soort pedoseksuele delicten 

bevinden. Hoewel de schennisplegers iets vaker naar een 'zwaarder' zedendelict recidiveerden, zijn de

verschillen minimaal. Onze bevindingen wijzen dus niet in de richting van een progressief 

recidivepatroon voor exhibitionisten, zoals nog wel eens wordt verondersteld. 

We hebben al aangegeven dat de gebruikte onderzoeksgegevens pas zeer recent beschikbaar zijn 

gekomen, zodat de analyses in dit artikel vooral beschrijvend en exploratief zijn. In toekomstig onderzoek 

zal dan ook diepgaander worden gezocht naar verklaringen van verschillen tussen zedendaders in 

recidivekansen en recidivesnelheid. Hierbij is het van belang om bij de toetsing van verschillen tussen (de 

drie subgroepen) zedendaders rekening te houden met verschillen in leeftijdsopbouw. Zo zijn de 

verkrachters/aanranders relatief jonger, wat mede een effect kan hebben op hun hogere recidivekansen. 

Daarnaast zullen wij in vervolgstudies meer gedetailleerde en genuanceerde multivariate analyses 

verrichten. Verder zijn vele andere onderzoeksvragen in dit artikel nog niet aan bod geweest, waaronder 

niet in het minst vragen naar delinquente activiteiten van de 488 zedendaders, na het eerste recidivedelict. 

Ook deze vragen zullen we in toekomstig onderzoek aan de orde stellen en beantwoorden. 

LITERATUUR 

Hendriks, J., C.C.J.H. Bijleveld & M. Muizer (2002) ‘Jeugdige zedendelinquenten: misbruikers van 

leeftijdsgenoten gecontrasteerd met misbruikers van kinderen’, Delikt & Delinkwent, 32: 489-506. 

Block, C. R., & C. v.d. Werff (1991) Initiation and continuation of a criminal career: Who are the most 

active and dangerous offenders in the Netherlands, Den Haag: WODC, Ministerie van Justitie, reeks 

Onderzoek & Beleid, # 105. 

Dwyer, S.M. & D. Finstad (2003) Twenty-three year follow-up study; sexual problems, treatment issues 

and legal concerns, http://www.aihus.org/telechargement/Dwyer_Sexo_43.pdf. 

Fisher, D. & G. Mair (1998) A review of classification systems for sex offenders, London: Home Office 

Research and Statistics Directorate, Research findings # 78. 

Gise, L.H. & P. Paddison (1988) ‘Rape, sexual abuse, and its victims’, The Violent Patient, 11: 629-648. 

Hanson, R.K. & Bussière, M.T. (1998) Predicting relapse: a meta-analysis of sexual offender recidivism 

studies, Journal of Consulting & Clinical Psychology, 66, 348-362. 

Knight, R. & R. Prentky (1990) ‘Classifying sexual offenders: The development and corroboration of 

taxonomic models’, in: W. Marshall, D. Laws & H. Barbaree (Eds.) Handbook of sexual assault, New 

York: Plenum Press. 

Koss, M.P. (1993) ‘Detecting the scope of rape: A review of prevalence research methods’, Journal of 

Interpersonal Violence, 8: 198-222. 

Leuw, E. (1999) Recidive na de tbs. Patronen, trends en processen en de inschatting van gevaar. Den 

Haag: WODC, Ministerie van Justitie, reeks Onderzoek & Beleid, # 182. 

Lisak, D. & P.M. Miller (2002) ‘Repeat rape and multiple offending among undetected rapists’, Violence 

and Victims, 17: 73-84. 

Nieuwbeerta P., & A. Blokland (2003) Criminal careers of Adult Dutch Offenders: Codebook and 

documentation, Leiden: NSCR. 

Post, L.A., N.J. Mezey, C. Maxwell & W.N. Wibert (2002) ‘The rape tax. Tangible and intangible costs 

of sexual violence’, Journal of Interpersonal Violence, 17: 773-382. 

Prentky, R.A., A.F.S. Lee, R.A. Knight & D. Cerce (1997) ‘Recidivism rates among child molesters and 

rapists: a methodological analysis’, Law and Human Behaviour, 21: 635-659. 

Soothill, K., B. Francis, B. Sanderson & E. Ackerley (2000) ‘Sex offenders: specialists, generalists – or 

both? A 32-year criminological study’, British Journal of Criminology, 40: 56-67. 

Vogel, V. de & C. de Ruiter (2003) ‘Recidive bij behandelde seksuele delinquenten’, Tijdschrift voor 

Criminologie, 45 (4): 378-390. 

Werff, C. v. d. (1986) Recidive 1977; Recidivecijfers van in 1977 wegens misdrijf veroordeelden en nietvervolgden, 

Den Haag: WODC, Ministerie van Justitie, reeks Onderzoek & Beleid, # 67.

RECIDIVE BIJ BEHANDELDE SEKSUELE DELINQUENTEN 

Vivienne de Vogel en Corine de Ruiter 

In dit retrospectieve onderzoek hebben wij de recidivegegevens geanalyseerd van 121 seksuele 

delinquenten die – meestal in het kader van een tbs maatregel – tussen 1974 en 1996 werden opgenomen 

in de Dr. Henri van der Hoeven Kliniek (gemiddelde follow-up tijd 140 maanden). Recidivegegevens 

werden opgevraagd bij het Justitieel Documentatieregister van het Ministerie van Justitie. De base rate 

voor seksuele recidive was 39 procent, voor niet-seksueel gewelddadige recidive 46 procent en voor 

algemene recidive 74 procent. Wanneer rekening werd gehouden met de tijd die de delinquent at risk was 

en om die reden survival analyses gebruikt werden, waren deze percentages 48, 63 en 91. Pedoseksuele 

daders werden vaker opnieuw veroordeeld voor een seksueel delict dan verkrachters met volwassen 

vrouwelijke slachtoffers. Pedoseksuele daders met jongens buiten het gezin als slachtoffer vertoonden het 

hoogste percentage seksuele recidive (80 procent). De kans op seksuele recidive was voor pedoseksuele 

daders die de behandeling niet hadden afgerond bijna vijf maal groter dan voor pedoseksuele daders die 

de behandeling wel hadden afgerond. We concluderen dat er groepen seksuele delinquenten te 

identificeren zijn met een sterk verhoogd recidiverisico. 

Een seksueel delict door een dader die al eerder een soortgelijk delict heeft gepleegd, roept doorgaans 

sterke gevoelens van onveiligheid, angst en boosheid op in de maatschappij. De strafrechtelijke maatregel 

Terbeschikkingstelling (tbs) heeft tot taak de maatschappij tegen dergelijke recidive te beschermen, op 

korte termijn door de dader uit de maatschappij te verwijderen en op langere termijn door een 

behandeling gericht op vermindering van risicofactoren voor recidive. Ook moeten mogelijke 

beschermende factoren versterkt worden, zoals een steunend netwerk, een goede opleiding en vergroting 

van het zelfinzicht (Andrews e.a., 1998). Een correcte inschatting van het recidiverisico voor aanvang van 

een (proef)verlof is een belangrijke taak voor deskundigen die in de tbs werkzaam zijn en kan recidive 

helpen voorkomen. Het gebruik van gestandaardiseerde risicotaxatie-instrumenten wordt hierbij 

aanbevolen (De Ruiter, 1999). Om in een individueel geval een goede inschatting van het recidiverisico te 

kunnen maken, is het belangrijk dat de forensisch deskundige inzicht heeft in de base rate van recidive 

voor verschillende typen seksuele delinquenten (Doren, 1998; De Ruiter en Hildebrand, 2000). De base 

rate is de prevalentie van een bepaald type gedrag binnen een bepaalde populatie over een specifieke 

periode. 

Hoewel er veel onderzoek naar recidive bij seksuele delinquenten is gedaan, met name in Noord- 

Amerika, bestaat er op dit moment onduidelijkheid omtrent de base rate van seksuele recidive. Het is 

moeilijk, zoniet onmogelijk om een eenduidige, heldere conclusie uit de bestaande literatuur te trekken, 

aangezien opzet en methodologie van de studies onderling sterk verschillen (Doren, 1998; Furby e.a., 

1989). Onderzoekers hanteren bijvoorbeeld verschillende definities van recidive en uiteenlopende followup 

tijden. Een andere oorzaak voor de gevonden verschillen in base rates kan gezocht worden in de 

heterogeniteit van de groep seksuele delinquenten (Doren, 1998; Greenberg, 1998; Prentky e.a., 1997). Zo 

bestaan er grote verschillen in de base rate van seksuele recidive tussen verkrachters, pedoseksuele 

daders met jongens buiten het gezin als slachtoffer, pedoseksuele daders met meisjes buiten het gezin als 

slachtoffer en incestdaders. Pedoseksuele daders met als slachtoffer jongens buiten het gezin recidiveren 

vaker met een seksueel delict dan verkrachters en pedoseksuele daders met meisjes buiten het gezin als 

slachtoffer (Hanson e.a., 1993; Quinsey e.a., 1995). Het is niet alleen belangrijk om de base rate van 

(seksuele) recidive van de diverse subgroepen seksuele delinquenten te kennen, maar ook om inzicht te 

hebben in de frequentie, snelheid en ernst van de recidive. Onderzoek heeft bijvoorbeeld aangetoond dat 

sommige seksuele delinquenten, met name pedoseksuele daders, pas lange tijd na ontslag opnieuw een 

seksueel delict plegen (Hanson e.a., 1993; Prentky e.a., 1997). 

In Nederland is nog nauwelijks onderzoek verricht naar recidive bij subgroepen seksuele delinquenten. 

Ook wordt in de meeste Nederlandse onderzoeken naar recidive slechts de prevalentie van recidive

gerapporteerd, met weinig aandacht voor frequentie, snelheid en ernst van recidive (Wartna, 2000). Het 

identificeren van recidivepatronen en subgroepen met een verhoogd recidiverisico is belangrijk omdat het 

richting kan geven aan risicotaxatie in individuele gevallen, inclusief beveiliging en behandeling om 

herhaald seksueel gewelddadig gedrag te voorkomen. 

In dit artikel analyseren wij de recidivegegevens van volwassen seksuele delinquenten om meer inzicht te 

verkrijgen in recidivepatronen van seksuele delinquenten en om subgroepen met een verhoogd 

recidiverisico te identificeren 12 . Overigens had dit onderzoek niet tot doel om de behandeling in de Van 

der Hoeven Kliniek te evalueren. Dergelijk effectonderzoek zou een andere opzet vereisen, zoals een 

vergelijking van de onderzoeksgroep met een niet behandelde controlegroep. 

METHODOLOGISCHE PROBLEMEN BIJ RECIDIVE-ONDERZOEK 

In een al wat langer geleden verschenen maar nog veel aangehaald artikel vergeleken Furby en collega’s 

(1989) 42 empirische studies naar recidive bij seksuele delinquenten. Zij concludeerden dat er dermate 

grote verschillen bestaan in opzet en methodologie van de studies dat vergelijking van de resultaten 

onmogelijk is. Drie belangrijke methodologische punten waarop recidive-onderzoeken verschillen zijn de 

lengte van de follow-up periode, de operationele definitie van recidive en het wel of niet toepassen van 

survival analyse. Wat betreft de lengte van de follow-up periode werd in diverse onderzoeken aangetoond 

dat hoe langer de follow-up periode is waarin seksuele delinquenten werden gevolgd, des te hoger het 

recidivepercentage (Furby e.a., 1989; Prentky e.a., 1997). Onderzoeken met een korte follow-up periode 

leiden dus tot een onderschatting van de base rate van recidive. Een tweede belangrijk verschil tussen 

onderzoeken naar seksuele recidive is de gehanteerde definitie van recidive. Bijvoorbeeld: is recidive 

gebaseerd op officiële gegevens, zoals nieuwe veroordelingen of arrestaties, op zelfrapportage of op 

informatie van derden? Onderzoek heeft aangetoond dat het gebruik van officieel geregistreerde recidive 

leidt tot een onderschatting van het werkelijke recidivepercentage, aangezien niet alle seksuele delicten 

bij justitie worden aangegeven en niet alle seksuele delinquenten worden gearresteerd en veroordeeld 

(Groth e.a., 1982). Ook het gebruik van zelfrapportage om recidive te bepalen kent nadelen, zoals onder- 

of juist overrapportage, onjuiste herinnering en bewuste vertekening (Wartna, 1999). Daarnaast 

verschillen recidive-onderzoeken in het specificeren van recidivevormen, zoals speciale (soortgelijk 

delict), specifieke (identiek delict), of algemene (welk delict dan ook) recidive. Het is bekend dat seksuele 

delinquenten niet per definitie gespecialiseerd zijn in seksuele delicten maar ook andere soorten delicten 

plegen (Simon, 2000; Van Wijk en Ferwerda, 2000). Rapportage over andere dan alleen seksuele recidive 

(niet-seksueel gewelddadig, algemeen) is dan ook wenselijk. Een derde verschil betreft het wel of niet 

toepassen van survival analyse, een pakket aan statistische methoden dat rekening houdt met de 

tijdsperiode waarin de delinquent at risk was (Schmidt en Wytte, 1988). Hierdoor is het mogelijk het 

recidivepercentage voor een bepaalde tijdsperiode te berekenen, hoewel de follow-up perioden van de 

delinquenten sterk onderling verschillen. Deze methode verdient de voorkeur boven het eenvoudigweg 

weergeven van het percentage recidivisten, aangezien dit laatste leidt tot een onderschatting van het 

werkelijke recidivepercentage, met name in onderzoeken met korte of sterk uiteenlopende follow-up 

perioden (Prentky e.a., 1997). Bovendien maakt toepassing van survival analyse recidive-onderzoeken 

niet alleen completer en nauwkeuriger, maar ook beter onderling vergelijkbaar (Wartna, 2000). 

12 Over deze steekproef is eerder gepubliceerd in een studie naar de waarde van gestructureerde risicotaxatie bij seksueel 

delinquenten (zie De Vogel e.a., 2003).

Tabel 1: Recidiveonderzoek bij seksuele delinquenten 

N 

Aantal studies 

Meta-analyses 

Alexander 

(1999) 

Hall 

(1995) 

Hanson & 

Bussiere 

(1998) 

Quinsey e.a. 

(1995) 

10.988 1.313 28.972 4.941 

79 12 61 23 

Buitenlands recidive-onderzoek 

(niet in meta-analyses opgenomen) 

Greenberg 

(1998) 

538 

Hanson e.a. 

(1995) 

191 

Prentky e.a. 

(1997) 

251 

Nederlands 

recidiveonderzoek 

Van Emmerik 

& Brouwers 

(1989) 

162 

Van der Werff 

(1986) 

Type seksuele 

Delinquent 

divers divers divers divers divers pedoseksuelen divers divers divers 

Land VS VS Canada Canada Canada Canada VS Nederland Nederland 

Setting behandel behandel divers divers ambulant gevangenis behandel tbs divers 

Follow-up tijd in 

Jaren 

n.g. 6.9 4 - 5 n.g. 6,7 – 7,8 19 25 3 – 8 6 

Definitie recidive officieel divers divers divers officieel officieel officieel officieel officieel 

Statistische % % % % % survival survival % % 

Analyse 

en % 

Verkrachters 20 (24) 22 23 16 39 17 

Pedoseksuelen 14 (26) 10 20 15 35 52 15 

Pedoseksueel 

Jongens 

18 (34) 35 

Pedoseksueel 

Meisjes 

16 (16) 18 

Incestdaders 4 (13) 9 6 

Exhibitionisten 20 (57) 24 

Totale groep 

13 (18) 19 (27) 13 35 25 

n.g. = niet gerapporteerd. 

Officieel = arrestatie of veroordeling. 

De meta-analyses van Alexander (1999) en Hall (1995) waren gericht op behandeleffect. Tussen haakjes staan de seksuele recidivepercentages van de controlegroep. 

343

RECIDIVE-ONDERZOEK BIJ SEKSUELE DELINQUENTEN 

In tabel 1 worden vier meta-analyses naar recidive bij volwassen seksuele delinquenten en drie recente 

buitenlandse onderzoeken met een redelijk grote steekproef en lange follow-up periode samengevat. Ook 

de gegevens van twee minder recente, maar voor zover wij weten enige Nederlandse recidiveonderzoeken 

bij seksuele delinquenten worden hierin vermeld (zie verder de volgende paragraaf). 

Het onderzoek van Prentky e.a. (1997) wordt door velen gezien als het meest gedegen recidive-onderzoek 

bij seksuele delinquenten. Het heeft een lange follow-up periode, gebruikt survival analyses en presenteert 

zowel seksuele als niet-seksuele recidivecijfers van subgroepen seksuele delinquenten. Doren (1998) 

concludeert dan ook dat de door Prentky en collega’s (1997) gepresenteerde recidivecijfers waarschijnlijk 

het dichtst bij de waarheid liggen en dat de meeste andere onderzoeken een onderschatting van het 

werkelijke recidivepercentage opleveren. 

Recidive-onderzoek in Nederland 

Wartna (1999) inventariseerde het recidive-onderzoek in Nederland en kwam tot de conclusie dat de 

uitvoering van de onderzoeken zeer sterk uiteenloopt, de mogelijkheden van onderzoek niet volledig 

worden benut en er dringend behoefte bestaat aan algemeen en gestandaardiseerd recidive-onderzoek. 

Door het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatie Centrum (WODC) zijn vier opeenvolgende 

onderzoeken uitgevoerd naar recidive (officieel geregistreerde justitiecontacten) van tbs-ers die tussen 

1974 en 1993 uit de tbs werden ontslagen (Van Emmerik, 1985, 1989; Leuw, 1995, 1999). De follow-up 

periode voor alle vier cohorten varieerde van drie tot acht jaar. De resultaten van de vier onderzoeken zijn 

in grote lijnen vergelijkbaar: het percentage recidive met ernstige (seksuele) geweldsdelicten ligt steeds 

tussen 15 en 20 procent (Leuw, 1999). Hoewel deze onderzoeken een beeld geven van de verschillende 

vormen van recidive voor de gehele groep ex-tbs-ers, worden de recidivegegevens niet gespecificeerd 

naar dadertype, zoals seksuele delinquenten, geweldplegers, brandstichters of subgroepen daarvan. Van 

Emmerik en Brouwers (1989) beschrijven de recidivegegevens van 162 seksuele delinquenten uit het 

eerste WODC cohort (1979-1983) meer in detail, onder andere naar de aard van de delicten en de 

strafrechtelijk afdoening. Zij maken hierbij echter geen onderscheid tussen pedoseksuele daders en 

verkrachters en vermelden ook niets over de frequentie of snelheid van recidive. Van der Werff (1986) 

vroeg in 1983 de recidivecijfers op van alle delinquenten die in het jaar 1977 werden veroordeeld en 

maakte hierbij een onderscheid naar dadertypen. Een beperking aan dit onderzoek is dat de werkelijke 

time at risk periode korter is dan zes jaar omdat deze delinquenten minimaal een deel van de follow-up 

periode gedetineerd waren. 

METHODE 

Onze onderzoeksgroep seksuele delinquenten bestaat uit 121 mannen; 94 verkrachters met volwassen 

vrouwelijke slachtoffers en 27 pedoseksuele daders (16 met meisjes buiten het gezin als slachtoffer, 10 

met jongens buiten het gezin als slachtoffer en 1 incestdader) 13 . De seksuele delinquenten werden tussen 

1974 en 1996 opgenomen (ontslagdatum tussen 1977 en 2000) in het kader van een tbs maatregel, 

plaatsing in een inrichting voor Buitengewone Behandeling of artikel 120 Gevangenismaatregel. Meer 

dan de helft heeft de behandeling in de Van der Hoeven Kliniek niet afgerond; in 36 procent van de 

gevallen werd de tbs maatregel door de rechter beëindigd tegen het advies van de kliniek en 29 procent 

van de seksuele delinquenten werd door de kliniek ter herplaatsing in een andere instelling aangeboden. 

De redenen voor herplaatsing waren divers, maar vaak was de verhouding tussen de patiënt en de staf van 

de kliniek dermate verstoord geraakt dat verdere behandeling in de kliniek onmogelijk werd geacht. 

De instelling, de Van der Hoeven Kliniek, is een forensisch psychiatrisch instituut. De meeste patiënten 

zijn er opgenomen in het kader van een tbs maatregel, door de rechter uitgesproken op grond van de ernst 

13 Zie voor een uitgebreide beschrijving van de steekproef en instelling De Vogel e.a., 2003.

van de gepleegde delicten, de mate van ontoerekeningsvatbaarheid (op basis van ernstige psychische 

problematiek) en het als hoog ingeschatte recidiverisico. Sinds de jaren vijftig biedt de kliniek een breed 

opgezette behandeling waarin sociotherapeutische uitgangspunten en werkwijzen een centrale rol spelen. 

De patiënten worden in de gelegenheid gesteld deel te nemen aan een gevarieerd 

ontwikkelingsprogramma op het gebied van arbeidstraining, onderwijs, sport, creatieve vakken en 

psychotherapie (Dankers en Van der Linden, 1995). 

Recidivegegevens werden opgevraagd bij het Justitieel Documentatieregister van het Ministerie van 

Justitie. Seksuele recidive is gedefinieerd als een nieuw proces-verbaal voor een seksueel delict volgens 

het Wetboek van Strafrecht, specifieke recidive als een nieuw proces-verbaal voor een identiek delict als 

het indexdelict. Verder is gekeken naar processen-verbaal voor niet-seksuele geweldsdelicten, 

dodingsdelicten, vermogensdelicten en overige delicten (onder meer verkeersdelicten, drugsdelicten). 

Alleen processen-verbaal die leidden tot een veroordeling (voorwaardelijke of onvoorwaardelijke 

vrijheidsstraf, tbs maatregel, boete of andere sanctie) zijn meegeteld. 

De follow-up periode, startend bij ontslag danwel herplaatsing en eindigend bij de einddatum van het 

onderzoek (november 2001), varieerde van 20 tot 291 maanden, met een gemiddelde van 140 maanden 

(Mediaan = 139 maanden). 

Voor onze data-analyse hebben wij bij het berekenen van de base rates van recidive ten eerste gebruikt 

gemaakt van de door het Justitieel Documentatieregister geregistreerde processen-verbaal, waarbij 

verschillen in base rates van recidive tussen de subgroepen met de Chi-kwadraat toets werden getoetst. 

Ten tweede werd survival analyse gebruikt, meer specifiek de Kaplan Meier methode, die de cumulatieve 

recidivekans berekent op elk tijdstip dat een delinquent uit de groep zijn eerste recidivedelict pleegt (zie 

voor een meer uitgebreide uitleg van survival analyse Wartna, 2000). De Log rank toets werd hierbij 

gebruikt om verschillen in base rates van recidive tussen subgroepen te toetsen. Verder is het effect van 

afronding van de behandeling getoetst door toepassing van de Cox proportional hazard methode, die de 

relatie onderzoekt tussen een centrale determinant en een bepaalde uitkomst, rekening houdend met de 

factor tijd at risk. Deze methode resulteert in een Hazard ratio, welke geïnterpreteerd kan worden als het 

relatief risico, met het bijbehorende 95 procent betrouwbaarheidsinterval (BI). 

Tabel 2: Recidivepercentages van 121 behandelde seksuele delinquenten 

Subgroepen 

N 

seksueel 

specifiek 

doding 

geweld 

vermogen 

algemeen 

% S % % S % % S % % S % % S % % S % 

Verkrachters 94 33 a 

43 a 17 c 

19 c 9 12 44 54 35 43 72 90 a 

Pedoseksuele daders 27 59 b 

70 b 33 d 

47 d 4 4 52 52 44 47 78 92 

meisjes 16 44 c 56 31 31 0 0 50 54 44 45 69 82 

jongens 10 80 d 

89 b 40 44 10 11 50 50 50 53 90 100 b 

Behandeling afgerond 41 22 e 

27 e 15 17 5 6 37 48 15 e 

18 e 

71 77 

Contraire beëindiging / 

herselectie 

80 48 f 58 f 24 26 10 11 50 68 49 f 

56 f 

75 84 

Totaal 121 39 48 21 23 7 10 46 63 37 45 74 91 

a 

Documentatieregister (verschillen tweezijdig getoetst met Chi-kwadraat). 

S % is het recidivepercentage zoals berekend met survival analyse (verschillen getoetst met Log rank). 

Pedoseksuele daders = pedoseksuele daders met meisjes buiten het gezin als slachtoffer + pedoseksuele daders met jongens 

buiten het gezin als slachtoffer + 1 incestdader.

RESULTATEN 

Tabel 2 geeft de veroordelingspercentages van de (subgroepen) seksuele delinquenten, berekend met 

survival analyse. In figuur 1 zijn deze data grafisch weergegeven. In totaal waren er 89 nieuwe processenverbaal 

voor seksuele delicten, 10 voor dodingsdelicten, 77 voor niet-seksuele geweldsdelicten, 417 voor 

vermogensdelicten en 154 voor overige delicten. In sommige gevallen, met name bij vermogensdelicten, 

had een dader meerdere processen-verbaal die door de rechtbank samengevoegd werden en in totaal 

leidden tot één vonnis. In dergelijke gevallen werden alle processen-verbaal meegeteld. 

Veelvoorkomende seksuele en niet-seksueel gewelddadige delicten waren: verkrachting (25), aanranding 

(12), schennis der eerbaarheid (16), mishandeling (19), bedreiging tegen het leven gericht (19) en 

vrijheidsberoving (16). 

Verschillen in base rates per subgroep 

Er zijn twee classificaties gemaakt; naar dadertype en naar het wel of niet afronden van de behandeling. 

Pedoseksuele daders werden vaker dan verkrachters opnieuw veroordeeld voor een (specifiek) seksueel 

delict. Het seksuele recidivepercentage van pedoseksuele daders met jongens buiten het gezin als 

slachtoffer was het hoogst van alle dadergroepen. Er werden tussen pedoseksuele daders en verkrachters 

geen significante verschillen gevonden in het gemiddeld aantal maanden tussen vertrek uit de kliniek en 

seksuele recidive. 

Vervolgens werden de verschillen onderzocht tussen seksuele delinquenten die de behandeling in de Van 

der Hoeven Kliniek hadden afgerond en degenen die ter herselectie werden aangeboden of waarvan de tbs 

door de rechter tegen het advies van de kliniek werd beëindigd. Pedoseksuele daders die de behandeling 

niet hadden afgerond, pleegden na vertrek uit de kliniek vaker nieuwe seksuele delicten (Hazard Ratio = 

4,77, 95 % BI = 1,07 – 21,30, p < .05) dan pedoseksuele daders die de behandeling hadden afgerond. 

Verkrachters die de behandeling niet hadden afgerond, pleegden meer vermogensdelicten (Hazard Ratio 

= 5,79, 95 % BI = 1,77 – 18,98, p < .01) dan verkrachters die de behandeling hadden afgerond. Overigens 

werd hierbij gecontroleerd of de Cox proportional hazard assumptie gold (dit wil zeggen: of de Hazard 

ratio constant was gedurende de gehele follow-up periode), hetgeen positief beantwoord kon worden. 

Recidive tijdens de behandeling 

In figuur 1 is te zien dat de survival curves niet bij 1.0 (100 procent survival) beginnen. Daaruit kan 

opgemaakt worden dat een gedeelte van de seksuele delinquenten reeds tijdens de behandeling in de Van 

der Hoeven Kliniek een nieuw delict pleegde. Van de 89 recidivisten pleegde 11 procent een nieuw delict 

tijdens de behandeling, 31 procent tijdens de behandeling én na vertrek uit de kliniek en 88 procent na 

vertrek uit de kliniek. Met ‘tijdens de behandeling’ wordt bedoeld de gehele periode dat de patiënt onder 

de verantwoordelijkheid van de kliniek viel. Dit waren dus niet alleen intramuraal verblijvende patiënten 

maar ook patiënten die op (proef)verlof waren of buiten de kliniek woonden in het kader van een 

transmurale behandeling / resocialisatiefase. 14 procent van de patiënten recidiveerde terwijl ze op 

proefverlof waren. Vijftig procent van de seksuele delinquenten die tijdens de behandeling recidiveerden, 

pleegde een seksueel delict, 7 procent een dodingsdelict, 50 procent een geweldsdelict en 25 procent een 

ander delict (sommigen pleegden meer dan een delict). In totaal werd 21 procent van de groep die tijdens 

de behandeling een delict pleegde opnieuw tot de tbs maatregel veroordeeld en kreeg 46 procent een 

onvoorwaardelijke vrijheidsstraf opgelegd. De patiënten die tijdens de behandeling een seksueel delict 

pleegden, werden vaker tot een onvoorwaardelijke vrijheidsstraf veroordeeld dan de patiënten die tijdens 

de behandeling een niet-seksueel delict pleegden (79 versus 14 procent, p < .001). Ook werd de seksuele 

recidivisten tijdens behandeling vaker opnieuw de tbs maatregel opgelegd dan de niet-seksueel 

recidivisten (36 versus 7 procent, p < .05).

Figuur 1: Kaplan-Meier survival curve voor seksuele recidive na vertrek uit Dr. Henri van der 

Hoeven Kliniek (N=121) 

Cumulatieve survival ratePS 

1,0 

0,9 

0,8 

0,7 

0,6 

0,5 

0,4 

0,3 

0,2 

0,1 

0,0 

Verkrachters 

Pedoseksele daders 

0 5 10 15 20 

Follow-up tijd in jaren 

Recidive na vertrek uit de kliniek: snelheid, frequentie en ernst 

De gemiddelde tijdsperiode tussen vertrek uit de Van der Hoeven Kliniek en recidive was voor de gehele 

groep recidivisten 43,6 maanden (SD = 45,1, Mediaan = 28, range = 1-249 maanden). Voor de 

delinquenten die recidiveerden met een seksueel delict was de gemiddelde duur tot seksuele recidive 47,5 

maanden (SD = 42,9, Mediaan = 38,5, range = 1-167 maanden), voor de niet-seksuele recidivisten was de 

gemiddelde duur tot recidive 40,0 maanden (SD = 47,8, Mediaan = 26,5, range = 1-249). 

Tabel 3 geeft het aantal (seksuele) delicten na vertrek uit de kliniek en de ernst van recidive, zoals 

weerspiegeld in de strafrechtelijke afdoening, voor de gehele groep recidivisten en meer specifiek voor de 

groep die opnieuw een seksueel delict pleegde. Wanneer de seksuele recidivisten vergeleken worden met 

de recidivisten die niet opnieuw een seksueel delict pleegden, blijkt dat de eerste groep vaker opnieuw de 

tbs maatregel (31 versus 5 procent, p < .01), een onvoorwaardelijke vrijheidsstraf (74 versus 49 procent, p 

< .05) en een onvoorwaardelijke vrijheidsstraf van langer dan één jaar (54 versus 28 procent, p < .05) 

opgelegd kreeg.

Tabel 3: Frequentie en ernst van recidive na vertrek uit de kliniek 

Totale groep 

recidivisten 

N = 78 

gem. 

SD 

range 

Seksuele 

recidivisten N = 38 

gem. 

SD 

range 

Frequentie van recidive 

Aantal processen verbaal 10,8 17,0 1-79 10,6 14,7 1-62 

Aantal processen verbaal voor 

seksuele delicten 

2,2 2,3 1-13 

Ernst van recidive (vonnissen) 

Aantal onvoorwaardelijke 

vrijheidstraffen 

Totale duur onvoorwaardelijke 

vrijheidstraffen in maanden 

2,0 3,9 0-21 2,0 2,9 0-16 

54,5 76,2 1-316 66,9 90,1 1-316 

Aantal ( %) 

Aantal ( %) 

Onvoorwaardelijke vrijheidsstraf 48 (62 %) 29 (76 %) 

Onvoorwaardelijke vrijheidsstraf 

> 6 maanden 

38 (49 %) 23 (59 %) 

Onvoorwaardelijke vrijheidsstraf 

> 1 jaar 

32 (41 %) 21 (55 %) 

Tbs maatregel 14 (18 %) 12 (32 %) 

DISCUSSIE 

In dit retrospectieve onderzoek werd in een groep behandelde seksuele delinquenten een hoge base rate 

van recidive gevonden, niet alleen van seksuele recidive maar ook van gewelddadige en algemene 

recidive. Deze hoge base rates van recidive corresponderen niet met de recidivecijfers die in de eerdere 

WODC onderzoeken naar recidive bij ex-tbs-ers worden gepresenteerd. De belangrijkste oorzaak voor dit 

verschil is dat in de WODC onderzoeken de ex-tbs-ers als één groep worden beschouwd en de gegevens 

niet naar dadertypen worden gespecificeerd. Dit is opmerkelijk aangezien bekend is dat de tbs-populatie 

bijzonder heterogeen van samenstelling is. Onderzoek heeft aangetoond dat er dadertypen zijn die ook 

zonder behandeling een lage base rate van recidive hebben, bijvoorbeeld incestplegers en partnerdoders 

(Van Beek, 1999; De Boer, 1990). Deze subgroepen tbs-ers geven dus als het ware een vertekening in het 

totale percentage recidivisten. In de WODC rapportages wordt verder sterk de nadruk gelegd op ‘ernstige 

recidive’, een (seksueel) geweldsdelict waarvoor de delinquent tot een gevangenisstraf van zes maanden 

of langer is veroordeeld. Hierbij wordt nauwelijks aandacht besteed aan het feit dat ex-tbs-ers vaak 

relatief veel ‘minder ernstige’ delicten plegen, die inzicht geven in recidivepatronen en mogelijke 

aanpassingsproblemen van ex-tbs-ers in de maatschappij, en wellicht een voorbode zijn voor ‘ernstige 

recidive’. In het huidige onderzoek hebben we geen onderscheid gemaakt naar ernstig / niet ernstig maar 

naar de verschillende delicttypen en vervolgens de ernst beschreven aan de hand van de strafrechtelijke

afdoening. Een grens trekken tussen ernstige en niet-ernstige recidive is ons inziens niet te rechtvaardigen 

en doet wederom afbreuk aan de grote mate van differentiatie binnen de tbs-populatie. 

Bij vergelijking van de base rates uit ons onderzoek vinden wij overeenkomstige resultaten met 

buitenlandse onderzoeken naar recidive door seksuele delinquenten, met hantering van een lange followup 

periode en gebruikmaking van survival analyse (Prentky e.a., 1997). De bevinding uit het huidige 

onderzoek dat seksuele delinquenten niet alleen recidiveren met een seksueel delict, maar ook andere 

soorten (gewelds)delicten plegen, komt ook overeen met resultaten uit buitenlands onderzoek (Simon, 

2000). 

Verder is aangetoond dat er voor seksuele recidive bij seksuele delinquenten niet één algemeen geldende 

base rate vast te stellen is, maar dat de base rate sterk verschilt per dadertype of wijze waarop de 

behandeling is beëindigd. De bevinding dat pedoseksuele daders met jongens buiten het gezin als 

slachtoffer het hoogste recidivepercentage laten zien, is niet nieuw (Hanson e.a., 1993; Prentky e.a., 1997; 

Quinsey e.a., 1995). In het huidige onderzoek werd in tegenstelling tot eerdere onderzoeken (bijvoorbeeld 

Hanson e.a., 1993) tussen verkrachters en pedoseksuele daders geen verschil gevonden in de snelheid van 

recidiveren. De groep pedoseksuele daders was echter kleiner dan de groep verkrachters, hetgeen 

statistische vergelijking bemoeilijkte. Het is zorgwekkend dat de meerderheid van de seksuele 

delinquenten uit dit onderzoek de behandeling in de Van der Hoeven Kliniek niet heeft afgerond, zeker 

gezien het feit dat de pedoseksuele daders uit deze groep bijna vijf maal zo vaak recidiveerden met een 

seksueel delict als pedoseksuele daders die de behandeling wel hadden afgerond. Dat het niet afmaken 

van de behandeling een risicofactor is voor seksuele recidive werd eerder gevonden in de meta-analyse 

van Hanson en Bussière (1998) en in de WODC onderzoeken (Leuw, 1999). Verder moet worden 

opgemerkt dat de base rates waarschijnlijk niet alleen verschillen per subgroep zoals ingedeeld in het 

huidige onderzoek. Er zijn goede argumenten voor andere classificaties, bijvoorbeeld naar motief voor het 

delict, deviante seksuele voorkeur of mate van psychopathie, zoals gemeten met de Psychopathie 

Checklist-Revised (PCL-R; Hare, 1991; Nederlandse bewerking: Vertommen e.a., 2002; Van Beek, 1999; 

Van den Eshof, 1998). Zo vonden Hildebrand e.a. (2003) in de groep verkrachters uit de huidige 

steekproef dat de combinatie psychopathie (PCL-R score ≥ 26) en deviante seksuele voorkeur gerelateerd 

was aan zeer hoge seksuele recidivecijfers (82 procent, survival analyse: 85 procent). Tot slot werd in het 

huidige onderzoek gevonden dat de periode waarin de seksuele delinquenten recidiveerden met een 

seksueel delict lang is (tussen 1 en 167 maanden). Dat onderstreept de relevantie van een lange follow-up 

periode en gebruik van survival analyses. 

Dit onderzoek heeft een aantal beperkingen. Ten eerste is de onderzochte steekproef een selecte groep 

met veelal ernstige problematiek, afkomstig uit slechts één tbs-instelling. Deze seksuele delinquenten 

zijn, hoewel representatief voor de tbs-populatie (Van Emmerik en Brouwers, 2001) waarschijnlijk niet 

representatief voor seksuele delinquenten in het algemeen. Een tweede beperking is dat de verdeling 

tussen verkrachters en pedoseksuele daders niet gelijk was, hetgeen vergelijking tussen deze groepen 

bemoeilijkte. Ten derde waren de recidivegegevens alleen afkomstig van officiële bronnen, het Justitieel 

Documentatieregister van het Ministerie van Justitie, waardoor een onderschatting van het werkelijke 

recidivepercentage optreedt (Groth e.a., 1982). Bovendien kunnen de gegevens van het Justitieel 

Documentatieregister niet als volledig betrouwbaar worden aangemerkt voor onderzoeken met een lange 

follow-up periode, aangezien delicten van twintig jaar of langer geleden opgeschoond worden en in dit 

register niet meer terug te vinden zijn (Wetboek van Strafvordering, Wet op de Justitiële Documentatie, 

art. 7). 

Tenslotte willen wij enkele aanbevelingen doen voor toekomstig recidiveonderzoek bij (seksuele) 

delinquenten. Dit zal zich moeten richten op grotere en meer gedifferentieerde groepen (seksuele) 

delinquenten, dus ook in het (jeugd)gevangeniswezen en de ambulante forensische hulpverlening. Een zo 

lang mogelijke follow-up periode is aanbevelenswaardig. Onontbeerlijk is een nauwkeurige beschrijving 

van de steekproef, methode van onderzoek, toegepaste statistische analyses (bij voorkeur survival 

analyse) en definitie van recidive. Idealiter is recidive gebaseerd op verschillende betrouwbare bronnen,

maar in ieder geval op officiële gegevens. Gegevens voor zowel seksuele, niet-seksueel gewelddadige als 

algemene recidive dienen gerapporteerd te worden, waarbij onderscheid wordt gemaakt naar subgroepen 

(seksuele) delinquenten. In geval van recidiveonderzoek als maat voor behandeleffect dient duidelijk te 

zijn: welke behandelmethode heeft de onderzoeksgroep ondergaan; wat was de duur van de behandeling; 

in welk soort instelling vond de behandeling plaats; hebben onderzoekers rekening gehouden met 

patiënten die de behandeling niet hebben afgerond; bestond er een selectie voor deelname aan de 

behandeling. Gedegen kennis van recidive(patronen) van verschillende typen seksuele delinquenten is 

onontbeerlijk voor accurate risicotaxatie en risicohantering in de praktijk. 

LITERATUUR 

Andrews, D.A., J. Bonta & R.D. Hoge (1990) ‘Classification for effective rehabilitation. Rediscovering 

psychology’, Criminal Justice and Behavior, 17: 19-52. 

Alexander, M.A. (1999) ‘Sexual offender treatment efficacy revisited’, Sexual Abuse: A Journal of 

Research and Treatment, 11: 101-116. 

Beek, D.J. van (1999) De delictscenarioprocedure bij seksueel agressieve delinquenten, proefschrift 

Universiteit van Amsterdam, Deventer: Gouda Quint. 

Boer, A.P. de (1990) Partnerdoding: Een empirisch forensisch-psychiatrisch onderzoek, Arnhem: Gouda 

Quint. 

Dankers, J. & J. van der Linden (1995) Van regenten en patiënten: De geschiedenis van de Willem Arntsz 

Stichting: Huis en Hoeve, Van der Hoeven Kliniek en Dennendal, Amsterdam: Boom. 

Doren, D.M. (1998) ‘Recidivism base rates, predictions of sex offender recidivism, and the ‘sexual 

predator’ commitment laws’, Behavioral Sciences and the Law, 16: 97-114. 

Emmerik, J.L. van (1985) TBR en recidive, Den Haag: Staatsuitgeverij. 

Emmerik, J.L. van (1989) Tbs en recidive. Een vervolgstudie naar de recidive van ter beschikking 

gestelden van wie de maatregel is beëindigd in de periode 1979-1983, Arnhem: Gouda Quint. 

Emmerik, J.L. van & M. Brouwers (1989) ‘Ter beschikking gestelde seksuele delinquenten. I: Enkele 

kwantitatieve gegevens over hun delictgedrag’, Tijdschrift voor Criminologie, 31: 215-228. 

Eshof, P. van den (1998) ‘Zedendelinquenten. Verscheidenheid van daders en recidivepatronen’, 

Justitiële Verkenningen, 24: 97-110. 

Furby, L., M.R. Weinrott & L. Blackshaw (1989) ‘Sex offender recidivism: A review’, Psychological 

Bulletin, 105: 3-30. 

Greenberg, D.M. (1998) ‘Sexual recidivism in sex offenders’, Canadian Journal of Psychiatry, 43: 459- 

465. 

Groth, A.N., R.E. Longo & J.B. McFadin (1982) ‘Undetected recidivism among rapists and child 

molesters’, Crime and Delinquency, 28: 450-458. 

Hall, G.C.N. (1995) ‘Sexual offender recidivism revisited: A meta-analysis of recent treatment studies’, 

Journal of Consulting and Clinical Psychology, 63: 802-809. 

Hanson, R.K. & M.T. Bussière (1998) ‘Predicting relapse: A meta-analysis of sexual offender recidivism 

studies’, Journal of Consulting and Clinical Psychology, 66: 348- 362. 

Hanson, R.K., R.A. Steffy & R. Gauthier (1993) ‘Long-term recidivism of child molesters’, Journal of 

Consulting and Clinical Psychology, 61: 646-652. 

Hanson, R.K., H. Scott & R.A. Steffy (1995) ‘A comparison of child molesters and nonsexual criminals: 

Risk predictors and long-term recidivism’, Journal of Research in Crime and Delinquency, 32: 325-337. 

Hare, R.D. (1991) Manual for the Hare Psychopathy Checklist-Revised, Toronto, Ontario: Multi-Health 

Systems. 

Hildebrand, M., C. de Ruiter & V. de Vogel (2003) ‘Recidive van verkrachters en aanranders na tbs. De 

relatie met psychopathie en seksuele deviatie’, De Psycholoog, 38: 114-124. 

Leuw, E. (1995) Recidive na ontslag uit TBS, Arnhem: Gouda Quint. 

Leuw, E. (1999) Recidive na de TBS, Den Haag: WODC.

Prentky, R.A., A.F.S. Lee, R.A. Knight & D. Cerce (1997) ‘Recidivism rates among child molesters and 

rapists: A methodological analysis’, Law and Human Behavior, 21: 635-658. 

Quinsey, V.L., M.L. Lalumière, M.E. Rice & G.T. Harris (1995) ‘Predicting sexual offenses’, in: J.C. 

Campbell (ed.) Assessing dangerousness: Violence by sexual offenders, batterers, and child abusers, 

Thousand Oaks, CA: Sage: 114-137. 

Ruiter, C. de (1999) ‘Risicotaxatie bij forensisch psychiatrische patiënten’, in: C. de Ruiter & M. 

Hildebrand (eds.) Behandelingsstrategieën bij forensisch psychiatrische patiënten, Houten / Diegem: 

Bohn Stafleu Van Loghum: 9-16. 

Ruiter, C. de & M. Hildebrand (2000) ‘Recidiverisico bij seksuele delinquenten’: de rol van 

psychopathie’, Tijdschrift voor Criminologie, 42: 214-231. 

Schmidt, P. & A.D. Wytte (1988) Predicting recidivism using survival models, New York: Springer. 

Simon, L.M.J. (2000) ‘An examination of the assumptions of specialization, mental disorder, and 

dangerousness in sex offenders’, Behavioral Sciences and the Law, 18: 275-308. 

Vertommen, H., R. Verheul, C. de Ruiter & M. Hildebrand (2002) De herziene versie van Hare’s 

Psychopathie Checklist, Lisse: Swets Test Publishers. 

Vogel, V. de, Ruiter, C. de, Beek, D. van & Mead, G. (2003) ‘De waarde van gestructureerde 

risicotaxatie: Een retrospectief empirisch onderzoek bij behandelde seksuele delinquenten’, Maandblad 

Geestelijke volksgezondheid, 58: 9-29. 

Wartna, B. (1999) ‘Recidive-onderzoek in Nederland’, Tijdschrift voor Criminologie, 41: 40-56. 

Wartna, B. (2000) ‘Recidive-onderzoek en survival analyse. Over het meten van de duur van de 

misdrijfvrije periode’. Tijdschrift voor Criminologie, 42: 2-20. 

Werff, C. van der (1986) ‘Recidive van in 1977 wegens misdrijf veroordeelden en niet-vervolgden’, Den 

Haag: Staatsuitgeverij. 

Wijk, A.P.H. van & H. Ferwerda (2000) ‘Criminaliteitsprofielen van zedendelinquenten’, Maandblad 

Geestelijke volksgezondheid, 55: 1131-1145.

JEUGDIGE ZEDENDELINQUENTEN: EEN APARTE GROEP? 

Anton van Wijk, Joan van Horn, Ruud Bullens en Jan Hendriks * 

Sinds de ‘ontdekking’ in de Angelsaksische landen in de jaren ’70-’80 dat jeugdigen evenals volwassenen 

zedenmisdrijven plegen, zijn er vele studies aan dit onderwerp gewijd. In Nederland wordt pas vanaf de 

jaren ’90 maatschappelijke en wetenschappelijke aandacht besteed aan jeugdige zedendelinquenten. Een 

van de belangrijkste discussies in de literatuur is in hoeverre zij zich onderscheiden van jongeren die andere 

delicten dan zedenmisdrijven plegen. Deze kwestie is onder meer van klinisch belang: wanneer jeugdige 

zedendelinquenten zich niet zouden onderscheiden van andere delinquenten, zouden immers generieke in 

plaats van specifieke behandelingsprogramma’s kunnen volstaan. 

Hoewel herhaaldelijk is aangetoond dat jeugdige zedendelinquenten een heterogene groep vormen, komt uit 

een aantal studies naar voren dat jeugdige zedendelinquenten op verschillende persoonlijkheidskenmerken, 

cognitieve capaciteiten en gezinskenmerken veel overeenkomsten vertonen met andere, nietzedendelinquenten 

(Becker en Hunter, 1997; Jacobs e.a., 1997; Miner en Crimmins, 1995; Spaccarelli e.a., 

1997; Truscott, 1993). Het feit dat sommige studies tussen zedendelinquenten en andere delinquenten geen 

of nauwelijks verschillen vinden, kan het gevolg zijn van het veronachtzamen van de heterogeniteit van de 

groep zedendelinquenten. Beckett (1999) stelt dat veel studies jongeren die kinderen misbruiken en 

jongeren die leeftijdgenoten of volwassen vrouwen verkrachten of aanranden, aanmerken als een 

(homogene) groep. Eventuele verschillen tussen beide groepen zijn dan niet of veel minder zichtbaar. 

Studies waarin jeugdige misbruikers van kinderen met jeugdige verkrachters van leeftijdgenoten of 

volwassen vrouwen zijn vergeleken, laten duidelijke verschillen zien (Hunter e.a., 2000). In vergelijking 

met verkrachters vertonen misbruikers bijvoorbeeld meer sociaal inadequaat gedrag en zijn ze meer 

sociaal geïsoleerd (Hsu en Starzynski, 1990; Van Wijk, 1999; Van Wijk en Blokland, 1999). Misbruikers 

zijn vooral zelf het slachtoffer geweest van seksueel misbruik en hebben te kampen met internaliserende 

problematiek, verkrachters vertonen vaak externaliserend probleemgedrag (Becker en Hunter, 1997; Katz, 

1990; Carpenter e.a., 1995). Uit onderzoek onder volwassen zedendelinquenten blijkt bovendien dat 

verkrachters vaker opnieuw een niet-zedendelict plegen dan misbruikers (Hanson en Bussière, 1998; 

Quinsey e.a., 1995). Soms zijn de studies niet eenduidig over bepaalde kenmerken van de misbruikers en 

verkrachters, zoals psychopathologie en etniciteit (Blaske e.a., 1989; Davis en Leitenberg, 1987; Herkov 

e.a., 1996; Oliver e.a., 1993). Deze inconsistente resultaten zouden mede het gevolg kunnen zijn van het 

gebruik van niet-gestandaardiseerde instrumenten, een te kleine steekproef of het ontbreken van 

controlegroepen (Davis en Leiteberg, 1987; Truscott, 1993; Righthand en Welch, 2001). 

Uit het voorafgaande zou kunnen worden geconcludeerd dat potentiële verschillen tussen 

zedendelinquenten en niet-zedendelinquenten vermoedelijk worden gevonden wanneer onderscheid wordt 

gemaakt tussen jeugdige kindmisbruikers en jeugdige verkrachters. Vooral de misbruikers van kinderen 

lijken zich meer te onderscheiden van niet-zedendelinquenten dan verkrachters en aanranders van 

leeftijdgenoten. 

Wij hebben in deze studie onderzocht in hoeverre jeugdige zedendelinquenten zich onderscheiden van nietzedendelinquenten 

en in hoeverre er binnen de groep zedendelinquenten onderscheid kan worden gemaakt 

naar tussen verkrachters en misbruikers van kinderen. Om dit te onderzoeken, maken we gebruik van een 

geaggregeerd databestand van de Stichting Forensische Diagnostiek (FORA), een ambulante instelling die 

civiel en strafrechtelijk onderzoek verricht ten behoeve van justitiële instanties. Daarbij proberen we 

antwoord te geven op de volgende vragen: 

- In hoeverre onderscheiden jeugdige zedendelinquenten zich van niet-zedendelinquenten met betrekking 

tot een aantal algemene kenmerken, persoonkenmerken en probleemgedrag; 

- In hoeverre verschillen verkrachters en misbruikers van niet-zedendelinquenten op de genoemde 

onderwerpen; en 

- Welke factoren hangen samen met het plegen van een (niet)-zedendelict? 

* Onze dank gaat uit naar de diverse onderzoekers die de data voor de deelbestanden hebben verzameld: Nannet van der Heiden- 

Attema, Lieke Bakker, Adem Sahin en Marike Muizer. Ook een woord van dank voor de redactie en referenten voor hun 

commentaar en suggesties op eerdere versies van dit artikel.

Methoden van onderzoek en operationalisatie 

Door FORA worden jaarlijks ongeveer 600 jongeren psychologisch en psychiatrisch onderzocht ten 

behoeve van onder meer voorlichting en advies aan de justitiële autoriteiten. Juridisch gesproken zijn de 

jongeren verdachten in afwachting van de uitspraak van de rechter. Bij FORA worden overwegend jongeren 

onderzocht die een ernstig delict hebben gepleegd. In het bijzonder komen jeugdige zedendelinquenten bij 

FORA terecht vanwege de expertise op dit gebied. 

In de loop van de jaren hebben onderzoekers vier verschillende, elkaar niet overlappende studies uitgevoerd 

en databestanden opgebouwd op basis van informatie uit de dossiers van FORA in de jaren 1991 - 2001. 

Deze databestanden zijn voor dit onderzoek samengevoegd tot één metabestand. Hierdoor is met name het 

aantal jeugdige zedendelinquenten voor zowel Nederlandse als buitenlandse begrippen zeer groot. 

Op voorhand moet een aantal beperkingen worden genoemd die te maken hebben met het gebruik van 

gegevens uit strafrechtelijke bestanden in het algemeen en het samenvoegen van bestaande bestanden in het 

bijzonder. De resultaten uit strafrechtelijke bestanden kunnen niet zonder meer gegeneraliseerd worden naar 

alle jeugdige (zeden)delinquenten. Er hebben allerlei selecties plaatsgevonden voordat een jongere een 

persoonlijkheidsonderzoek (PO) opgelegd krijgt. Niet alle jongeren die zedendelicten plegen, komen in 

aanraking met de politie (Ryan en Lane, 1997; Russel, 1986). Degenen die wel in aanraking komen met de 

politie worden in de regel bezocht door een medewerker van de Raad voor de Kinderbescherming die na 

onderzoek kan besluiten om een PO bij de Rechter-Commissaris (RC) of de Officier van Justitie (OvJ) aan 

te vragen. Naar schatting gebeurt dat bij 10 tot 50 procent van de gevallen. De RC/OvJ hoeft overigens de 

aanvraag niet te honoreren. We hebben in deze studie derhalve te doen met een selecte groep jeugdige 

zedendelinquenten. 

Het samenvoegen van reeds bestaande bestanden heeft onder andere de beperking dat er a priori tussen de 4 

studies verschillen bestaan in onderzoeksopzet, informatieverzameling, gemeten variabelen en 

verslaglegging. Er kan daardoor sprake zijn van interpretatieverschillen bij het lezen van de rapporten en de 

wijze van coderen. 

Een andere beperking betreft het samenvoegen van de afzonderlijke variabelen. De onderzoekers hebben 

voor de gemeten variabelen niet altijd hetzelfde aantal categorieën aangehouden. Bij het samenvoegen van 

het bestand is getracht de variabelen samen te voegen die hetzelfde meten. Daarbij is in bepaalde gevallen 

hercodering noodzakelijk geweest. Consequentie van het samenvoegen van de vier afzonderlijke 

deelbestanden is verder dat op veel variabelen te weinig respondenten scoorden om analyses mogelijk te 

maken. Deze zijn daarin buiten beschouwing gelaten. Dit gold met name voor het onderscheid tussen 

misbruikers van kinderen en verkrachters van leeftijdgenoten. 

Tabel: 1 Databestanden en steekproeven 

Zeden Niet-zeden Totaal 

Studie N N N 

Bijleveld, Bakker en Hendriks (1998) - 94 94 

Hendriks & Bijleveld (1999) 100 - 100 

Van der Heiden & Bol (2000) 14 13 45 58 

Hendriks, Bijleveld & Muizer (2002) 116 - 116 

Totaal 229 139 368 

Ondanks deze beperkingen voldoet het bestand voor een eerste verkenning van het materiaal. Om enige 

ordening in de data te krijgen zijn de delinquente jongeren ingedeeld in verschillende categorieën die zich 

schuldig hebben gemaakt aan diverse zedendelicten (n = 229). 48 zijn aan te merken als misbruiker van 

kleine kinderen en 50 als verkrachter van leeftijdgenoten. Vanwege het ontbreken van relevante 

informatie is voor de overige zedendelinquenten geen betrouwbare typering mogelijk gebleken; zij 

kunnen alle mogelijke zedendelicten hebben gepleegd. Alleen indien er relevante verschillen tussen 

misbruikers en verkrachters naar voren komen, worden die in de tekst vermeld. De groep niet- 

14 Hierbij hebben we ons beperkt tot de jongens en degenen die in een strafrechtelijk kader zijn onderzocht.

zedendelinquenten (n = 139) bestaat uit vermogensdelinquenten en geweldplegers. In de analyses zijn de 

geweldplegers en vermogensdelinquenten als één groep beschouwd: de niet-zedendelinquenten. 

Om de verschillen tussen de groepen op het gebied van de algemene kenmerken inzichtelijk te maken, zijn 

χ² toetsen uitgevoerd (tabel 2). De verschillen tussen de groepen delinquenten qua probleemgedrag en 

persoonkenmerken zijn onderzocht aan de hand van χ² toetsen en de non-parametrische Mann-Whitney 

toets (tabel 3). Vervolgens zijn logistische regressieanalyses gedaan om de factoren die samenhangen met 

het plegen van een zedendelict en een niet-zedendelict te identificeren (tabel 4). 

Met gestandaardiseerde vragenlijsten zijn de demografische kenmerken van de (zeden)delinquenten 

geïnventariseerd. Het betrof een aantal basale vragen als leeftijd, woonsituatie ten tijde van het delict en 

type onderwijs. 

Het probleemgedrag en de persoonlijkheidskenmerken zijn onderzocht aan de hand van gestandaardiseerde 

psychologische tests. Het betreft de Adolescenten Temperamenten Lijst (ATL) waarmee onder meer 

impulsiviteit, extraversie en spanningsbehoefte is gemeten; met de Amsterdamse Biografische Vragenlijst 

(ABV) is de mate van neuroticiteit vastgesteld. Deze tests zijn in Nederland gangbare instrumenten om 

persoonlijkheidskenmerken bij adolescenten vast te stellen. De intelligentie is gemeten aan de hand van de 

Raven Progressive Matrices Test, een non-verbale intelligentietest. 

Resultaten 

In tabel 2 staat de verdeling in leeftijd, afkomst, woonsituatie, opleiding en rechterlijke interventies 

weergegeven voor de zedendelinquenten en niet-zedendelinquenten. Jeugdige zedendelinquenten blijken ten 

tijde van het indexdelict (het delict waarvoor het persoonlijkheidsonderzoek werd gedaan) significant jonger 

te zijn dan andere jeugddelinquenten. Uit aanvullende analyses komt naar voren dat zowel de misbruikers 

(F(1,186) = 31.03; p≤.00) als de verkrachters (F(1.188) = 33.15; p≤.00) significant jonger zijn dan de nietzedendelinquenten. 

Tabel 2: Algemene kenmerken zeden versus niet-zeden delinquenten 

Zeden Niet-zeden 

N N F(1.366) 

Leeftijd 227 M: 14.80 139 M: 15.83 42.74; p = .00 

SD: 1.57 

SD: 1.31 

Range: 11-18 jr. Range: 12-19 jr. 

N % N % χ² (1) 

Afkomst: Autochtoon 

229 59.0 

133 31.6 

25.23; p = .00 

Allochtoon 

41.0 

68.4 

Woonsituatie: In gezin 

113 85.8 

137 71.0 

8.06; p = .01 

Anders 

14.2 

29.0 

Speciaal onderwijs: Ja 

228 16.3 

136 7.4 

5.93; p = .02 

Nee 

83.7 

92.6 

Civielrechtelijke maatregel: Ja 

Nee 

115 

10 

28.58; p = .00 

16.5 

90.0 

83.5 

10.0 

Voorts blijkt dat de zedendelinquenten significant vaker van autochtone en niet-zedendelinquenten vaker 

van allochtone afkomst zijn. Dit geldt voor zowel de kindmisbruikers (75 vs. 32 procent niet-zeden, χ²(1) = 

27.12; p = .00) als de verkrachters (48 vs. 32 procent, χ²(1) = 4.25; p = .04). 

Tabel 2 laat verder zien dat in vergelijking met niet-zedendelinquenten meer zedendelinquenten speciaal 

onderwijs volgen. Ook dit geldt zowel voor de kindmisbruikers (27 vs. 7 procent, χ²(1) = 12.48; p = .00) als 

de verkrachters (40 vs. 7 procent, χ²(1) = 28.53; p = .00). 

Tot slot wonen zedendelinquenten significant vaker in gezinsverband dan niet-zedendelinquenten. Ze zijn 

bovendien minder in aanraking geweest met de rechter in verband met civielrechtelijke maatregelen zoals 

een ondertoezichtstelling (OTS). Het aantal niet-zedendelinquenten is echter klein, voorzichtigheid in de

interpretatie is derhalve geboden. Het aantal misbruikers en verkrachters naar de woonsituatie en 

civielrechtelijke interventie is te klein voor nadere analyse. 

Probleemgedrag en persoonskenmerken 

In tabel 3 staat de verdeling naar de diverse probleemgedragingen en persoonskenmerken van jeugdige 

zedendelinquenten en niet-zedendelinquenten. 

Jeugdige zedendelinquenten blijken significant neurotischer en minder extravert dan de andere 

jeugddelinquenten. Ze zijn minder impulsief, hebben een beter ontwikkeld geweten en spijbelen minder dan 

niet-zedendelinquenten. Er zijn geen significante verschillen gevonden tussen zeden- en andere 

delinquenten wat betreft zelfbeeld, gepest worden, contact met leeftijdgenoten en IQ. 

Aanvullende analyses wijzen uit dat misbruikers neurotischer (63.2) zijn dan niet-zedendelinquenten 

(94.7;U = 1810.50; p = .00) en minder impulsief (90.5 vs. 68.9; U = 1702.50; p = .00). De meeste 

misbruikers (83 procent) hebben bovendien een significant slechter contact met leeftijdgenoten dan nietzedendelinquenten 

(46 procent;χ²(1) = 11.16; p = .00). Ook verkrachters (99.4) zijn, vergeleken met nietzedendelinquenten, 

minder impulsief (65.9;U = 1397.00; p = .00). Ze hebben echter wel een lager IQ (79.9 

vs. 99.0;U = 2689.50; p = .02). Opvallend is dat de meeste verkrachters (62 procent) op school worden 

gepest, veel meer dan niet-zedendelinquenten (27 procent;χ²(1) = 4.41; p = .04). 

Tabel 3: Probleemgedrag en persoonskenmerken 

Extraversie: Zeden 

Niet-zeden 

Geweten: Zeden 

Niet-zeden 

Impulsiviteit: Zeden 

Niet-zeden 

Neuroticisme: Zeden 

Niet-zeden 

Zelfbeeld: Zeden 

Niet-zeden 

IQ: Zeden 

Niet-zeden 

Spijbelen: Zeden 

Niet-zeden 

Gepest op school: Ja 

Nee 

Contact met peers: Slecht 

Goed 

N Mean rank Mann-Whitney (U) 

225 

32 

215 

118 

196 

104 

217 

127 

91 

16 

227 

138 

221 

130 

132.22 

106.38 

175.42 

151.66 

166.29 

120.75 

163.59 

187.72 

53.97 

54.16 

177.57 

191.93 

148.29 

223.10 

2876.0; p = .05 

10874.5; p = .01 

7097.5; p = .00 

11846.5; p = .03 

725.50; p = .98 

14430.0; p = .18 

8242.0; p = .00 

zeden niet-zeden 

N % N % χ² (1) 

121 47.9 11 27.3 1.73; p = .19 

52.1 72.7 

123 61.8 26 462 2.17; p =.14 

38.2 53.8 

Toelichting: 

een hoge score op extraversie betekent een lage mate van extravert gedrag; 

een hoge score op geweten betekent een goede gewetensontwikkeling; 

een lage score op impulsiviteit staat voor impulsiever gedrag; 

hoe lager de score op neuroticisme des te neurotischer men is; 

een lage score op zelfbeeld betekent een negatief zelfbeeld; 

een lage score op gepest worden betekent dat de jongeren gepest worden; 

een lage score op contact met peers betekent slechte relaties met leeftijdgenoten; een lage IQ-score staat voor een 

lager IQ; een lage score op spijbelen betekent dat men minder spijbelt.

Kenmerkende factoren voor het plegen van een zeden- of niet-zedendelict 

Om de kenmerkende factoren te identificeren voor het al dan niet plegen van een zedendelict zijn twee 

logistische regressie-analyses uitgevoerd. Onderscheid is gemaakt tussen zedendelinquenten (n = 229, 

referentiegroep) en overige delinquenten (n = 139). Daarbij is een aparte analyse uitgevoerd om de relatie 

tussen algemene kenmerken en het type delict te onderzoeken, en een analyse om de relatie tussen 

probleemgedragingen/persoonskenmerken en het type delict te onderzoeken. Bij de analyse van de 

achtergrondkenmerken bleken de variabelen 'speciaal onderwijs' en ‘civielrechtelijke maatregel’ vanwege 

het geringe aantal niet-zedendelinquenten zeer grote betrouwbaarheidsintervallen op te leveren. Deze zijn 

daarom uit de analyses verwijderd. 

Gegeven de geselecteerde kenmerken hangt bij de algemene kenmerken alleen etniciteit significant samen 

met het plegen van een niet-zedendelict. Bij analyse wordt 65 procent van de jeugdigen hier door de 

analyse correct geclassificeerd. De verklaarde variantie (R 2 ) is echter niet bijzonder hoog (13 procent, zie 

tabel 4). Binnen het conglomeraat van de onderzochte probleemgedragingen en persoonskenmerken is 

een lage mate van impulsiviteit een significante voorspeller voor het plegen van een zedendelict en een 

lage mate van neuroticisme een voorspeller voor een niet-zedendelict. 73 procent van de jeugdigen wordt 

correct geclassificeerd. De verklaarde variantie ligt hier is iets hoger (16 procent) maar kan nog altijd als 

laag worden beschouwd. 

Tabel 4: Factoren die samenhangen met het plegen van een (zeden)delict 

Voorspellers 

1. Algemene kenmerken (n = 339) Exp (B) 95% CI Overall statistics 

Woonsituatie anders r 

Afkomst autochtoon r 

Spijbelen nee r 

1.00 -2 log likelihood: 291.59 

in gezin .59 .30 – 1.19 R 2 = .129 

1.00 

allochtoon 3.34*** 1.92 – 5.80 

1.00 

ja .99 .22 – 4.35 

2 Probleemgedrag en persoonskenmerken (n = 157) Exp (B) 95% CI Overall statistics 

Gewetensontwikkeling zeer gebrekkig 

Impulsiviteit hoog r 

IQ laag r 

1.00 -2 log likelihood: 324.64 

gebrekkig .62 .24 – 1.60 R 2 = .156 

voldoende .36 .11 – 1.16 

1.00 

midden .72 .37 – 1.41 

laag .23*** .12 - .46 

1.00 

gemiddeld .92 .51 – 1.68 

begaafd 1.05 .50 – 2.19 

Neuroticisme hoog r 1.00 

R = reference group *p≤..05; **p≤.01; ***p≤.001 

Discussie 

gemiddeld 2.05* 1.10 – 3.82 

laag 2.06* 1.02 – 4.15 

Voor de bevinding van sommige auteurs, dat jeugdige zedendelinquenten qua achtergronden en 

persoonlijkheid veel op niet-zedendelinquenten zouden lijken, heeft deze exploratieve studie een aantal 

nuances opgeleverd. Jeugdige zedendelinquenten zijn op verschillende kenmerken te onderscheiden van 

jongeren die andere delicten plegen; zij vormen in die zin een aparte groep.

Wat betreft de algemene kenmerken zijn jeugdige zedendelinquenten – in afwijking van wat de literatuur 

vermeldt – jonger dan niet-zedendelinquenten en vaker van autochtone afkomst (zie ook Hendriks en 

Bijleveld, 1999; Van Wijk en Ferwerda, 2000, Hendriks e.a., 2002). Zij lijken een minder problematische 

gezinsachtergrond te hebben, gelet op het lage percentage dat voorafgaand aan het zedendelict in het 

kader van een civielrechtelijke maatregel met de rechter in aanraking is geweest. Jeugdige 

zedendelinquenten wonen ten tijde van het indexdelict vaker in gezinsverband dan nietzedendelinquenten. 

Zij volgen vaker dan niet-zedendelinquenten speciaal onderwijs. Ten overvloede 

wordt vermeld dat het volgen van speciaal onderwijs niet per se met het IQ te maken hoeft te hebben. 

Veelal zijn gedrags- en/of leerproblemen de aanleiding voor plaatsing op een school voor speciaal 

onderwijs. 

Wat betreft probleemgedrag en persoonskenmerken blijken jeugdige zedendelinquenten minder impulsief 

en neurotischer dan andere delinquenten. Daarnaast spijbelen jeugdige zedendelinquenten minder en zijn 

ze minder extravert. Jeugdige zedendelinquenten hebben in afwijking van de literatuur geen lager 

zelfbeeld dan de niet-zedendelinquenten. Ze worden ook niet significant vaker gepest en hebben ook geen 

slechter contact met leeftijdgenoten. De relatief kleine omvang van de onderzoeksgroepen op deze 

variabelen is er waarschijnlijk de oorzaak van dat er geen verschillen worden gevonden. Uit zowel de 

literatuur als klinische ervaringen blijkt dat zedendelinquenten in vergelijking met andere delinquenten op 

deze onderwerpen slecht scoren. 

Een factor die samenhangt met het plegen van een zedendelict is een lagere mate van impulsief gedrag. 

Jeugdige zedendelinquenten lijken in vergelijking met niet-zedendelinquenten meer geremd. Dit zou een 

belangrijk aandachtspunt kunnen zijn bij de signalering van problemen rond bepaalde jeugdigen. Het zijn 

jongeren die in sociaal opzicht uit de toon vallen, bijvoorbeeld door hun gebrekkig ontwikkelde sociale 

vaardigheden, en (daardoor) minder of geen normale contacten hebben met leeftijdgenoten. Dit syndroom 

van sociaal omvermogen (Barbaree e.a., 1998) kan leiden tot allerlei verwrongen gedachten en fantasieën 

(cognitieve vervormingen) die uiteindelijk in een zedendelict kunnen resulteren. 

De bevinding dat zedendelinquenten een beter ontwikkeld geweten lijken te hebben, doet de vraag rijzen 

welke cognitieve vervormingen na het plegen van het zedendelict optreden en in hoeverre die 

vervormingen afwijken van de neutralisatietechnieken van bijvoorbeeld degenen die een niet-seksuele 

gewelddaad hebben begaan. 

In deze studie hebben we op een aantal kenmerken binnen de groep zedendelinquenten onderscheid 

gemaakt tussen misbruikers van kinderen en verkrachters. Dit onderscheid onderstreept de bevinding dat 

jeugdige zedendelinquenten een aparte groep vormen. Er zou sprake zijn van verschillende 

ontwikkelingspaden (Bullens en Van Wijk, 2002). In het bijzonder brengt het gemaakte onderscheid 

verschillen aan het licht die in de algemene analyse niet naar voren zijn gekomen. Het blijkt dat 

verkrachters een lager IQ hebben en meer worden gepest dan niet-zedendelinquenten. Met name dit 

laatste is opvallend omdat tot nu toe werd aangenomen dat het juist de misbruikers zijn die gepest worden 

(Van Wijk, 1999). Een verklaring kan zijn dat de verkrachters die bij FORA een 

persoonlijkheidsonderzoek (PO) moeten ondergaan, afwijken van de steekproeven die in andere studies 

worden onderzocht. Bovendien kan de kleine omvang van de groepen een vertekening in de resultaten 

veroorzaken. Wel in overeenstemming met de literatuur is dat misbruikers slechte contacten met 

leeftijdgenoten hebben. Bovendien zijn ze neurotischer dan niet-zedendelinquenten. 

Nader onderzoek onder zedendelinquenten binnen andere settings (ambulante behandeling, alternatieve 

sancties, enzovoorts) met gebruik van controlegroepen is nodig om deze bevindingen ook in andere 

populaties te verifiëren. Mede door de beperkingen van de gebruikte bronnen zijn de analyses verre van 

perfect, zodat er nogal wat ‘ruis’ in de voorspelling zit en mogelijk lang niet alle relevante factoren zijn 

meegenomen. Het maken van een onderscheid tussen verschillende typen zedendelinquenten en 

vergelijking met verschillende typen niet-zedendelinquenten lijkt een noodzakelijke volgende stap om de 

resultaten aan te scherpen en te nuanceren. Ook hebben niet alle zedendelinquenten in deze steekproef 

alleen zedendelicten gepleegd; een groot deel had ook andere delicten gepleegd, voornamelijk diefstallen, 

geweldsdelicten, openbare orde delicten enzovoort. Een vergelijking tussen zedenspecialisten en 

geweldspecialisten of tussen zedengeneralisten en niet-zedengeneralisten zou mogelijk een scherper 

onderscheid geven (zie ook Butler en Seto, 2002).

Het nader in kaart brengen van de overeenkomsten en verschillen tussen jeugdige zedendelinquenten en 

niet-zedendelinquenten kan ertoe leiden dat diagnostiek en behandeling een meer gedifferentieerd 

toegepast worden (specific treatment needs). Beter inzicht in de factoren die een zedendelict voorspellen, 

kan vroegtijdige signalering en daardoor effectiever ingrijpen bevorderen. Het beter ontwikkelde geweten 

van jeugdige zedendelinquenten in vergelijking met niet-zedendelinquenten zou voldoende perspectief 

moeten bieden voor secundaire preventie. 

Literatuur 

Barbaree, H.E., W.L. Marshall & J. McGormick (1998) ‘The development of deviant sexual behaviour 

among adolescents and its implications for prevention and treatment’, The Irish Journal of Psychology, 19: 

1-31. 

Becker, J.V. & J.A. Hunter (1997) ‘Understanding and treating child and adolescent sexual offenders’, 

Advances in Clinical Child Psychology, 19: 177-197. 

Beckett, R. (1999) ‘Evaluation of adolescent sexual abusers’, in: M. Erooga & H. Masson (eds.) Children 

and young people who sexually abuse others, Routlegde: London: 204-224. 

Blaske, D.M., C.M. Borduin, S.W. Henggeler & B.J. Mann (1989) ‘Individual, family and peer 

characteristics of adolescent sex offenders and assaultive offenders’, Development Psychology, 25: 846-855. 

Bullens, R.A.R. & A.Ph. van Wijk (2002) De jeugdige zedendelinquent in perspectief. Vakgroep Kinder- 

& Jeugdpsychologie en Psychiatrie, Vrije Universiteit: Amsterdam: 23-33. 

Butler, S.M. & M.C. Seto (2002) ‘Distinguishing two types of adolescent sex offenders’, Journal 

American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 1: 83-90. 

Bijleveld, C.C.J.H., L. Bakker. & J. Hendriks (1998) ‘Contact crimes in relation to neuroticism, 

impulsiveness, conscience formation and intelligence: An exploratory discriminant analysis in juvenile 

delinquents’, Psychology, Crime & Law, 4: 341-360. 

Carpenter, D.R., S.F. Peed & B. Eastman (1995) ‘Personality characteristics of adolescent sexual offenders: 

a pilot study’, Sexual Abuse: A Journal of Research & Treatment, 7 (3): 195-203. 

Davis, G.E. & H. Leitenberg (1987) ‘Adolescent sex offenders’, Psychological Bulletin, 101: 417-427. 

Hanson, R.K. & M.T. Bussière (1998) ‘Predicting relapse: A meta-analysis of sexual offender recidivism 

studies’, Journal of Consulting and Clinical Psychology, 66 (2): 348-362. 

Heiden-Attema, N. van der & M.W. Bol (2000) Moeilijke jeugd: risico- en protectieve 

factoren en de ontwikkeling van delinquent gedrag in een groep risicojongeren, Ministerie van Justitie, 

WODC: Den Haag. 

Hendriks, J. & C. Bijleveld (1999) ‘De persoonlijkheid van de jeugdige (groeps)zedendelinquent’, Delikt en 

Delinkwent, 29: 722-736. 

Hendriks, J., C. Bijleveld & M. Muizer (2002) ‘Jeugdige zedendelinquenten: misbruikers van 

leeftijdgenoten gecontrasteerd met misbruikers van kinderen’, Delikt en Delinkwent, 32: 489-506. 

Herkov, M.J., M.D. Gynther, S. Thomas, & W.C. Myers (1996) ‘MMPI differences among adolescent inpatients, 

rapists, sodomists, and sexual abusers’, Journal of Personality Assessment, 66: 81-90. 

Hsu, L.K.G. & J. Starzynski (1990) ‘Adolescent rapists and adolescent child sexual assaulters’, 

International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 34: 23-30. 

Hunter, J.A., R.R. Hazelwood & D. Slesinger (2000) ‘Juvenile-perpetrated sex crimes: patterns of offending 

and predictors of violence’, Journal of Family Violence, 15: 81-93. 

Jacobs, W.L., W.A. Kennedy & J.B. Meyer (1997) ‘Juvenile delinquents: a between-group comparison 

study of sexual and nonsexual offenders’, Sexual Abuse: A Journal of Research & Treatment, 9: 201-217. 

Katz, R.C. (1990) ‘Psychosocial adjustment in adolescent child molesters’, Child Abuse & 

Neglect, 14: 567-575. 

Miner, M. H. & C.L.S. Crimmins (1995) ‘Adolescent sex offenders - Issues of etiology and risk factors’, 

in B. K. Schwartz & H. R. Cellini (Eds.) The sex offender: New insights, treatment innovations, and legal 

developments, Volume II (9-1 - 9-15), Kingston, NJ: Civic Research Institute, Inc. 

Oliver, L.L., G.C.N. Hall & S.M. Neuhaus (1993) ‘A comparison of the personality and background 

characteristics of adolescent sex offenders and other adolescent offenders’, Criminal Justice & Behavior, 

20: 359-370. 

Russel, D.E.H. (1986) The secret trauma. Incest in the lives of girls and women, New York: Basic Books.

Quinsey, V.L., M.E. Rice, G.T. Harris (1995) ‘Actuarial prediction of sexual recidivism’, Journal of 

Interpersonal Violence, 10: 85-110. 

Righthand, S. & C. Welch (2001) Juveniles who have sexually offended. A review of the professional 

literature, OJJDP-report, Washington: U.S. Department of Justice. 

Ryan. G. & S. Lane (1997) Juvenile sexual offending. Causes, consequences and Corrections, San 

Francisco: Jossey-Bass Publishers. 

Spaccarelli, S., B. Bowden, J. D. Coatsworth & S. Kim (1997) ‘Psychosocial correlates of male sexual 

aggression in a chronic delinquent sample’, Criminal Justice & Behavior, 24: 71-95. 

Truscott, D. (1993) ‘Adolescent offenders: Comparison for sexual, violent, and property Offences’ 

Psychological Reports, 73: 657-658. 

Ward, T., J.McCormack. & S.M. Hudson (1997) ‘Sexual offenders’ perceptions of their intimate 

relationships’, Sexual Abuse: A Journal of Research and Treatment, 9 (1): 57-74. 

Wijk, A.Ph. van (1999) Een verkennend onderzoek naar jeugdige zedendelinquenten, Advies- en 

Onderzoeksgroep Beke: Arnhem/VU: Amsterdam. 

Wijk, A.Ph. van & A.A.J. Blokland (1999) ‘Dé jeugdige zedendelinquent bestaat niet. Een profiel van 

verkrachters en misbruikers van kinderen’, in: Proces, 5/6: 67-70. 

Wijk, A.Ph. van & H.B. Ferwerda (2000) ‘Criminaliteitsprofielen van zedendelinquenten. Een analyse van 

politiegegevens’, Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 12: 1131-1145.

MEISJES ALS ZEDENDELINQUENT 

Een exploratieve studie 

Jan Hendriks 

Een enkele keer per jaar wordt bij forensische instellingen een meisje aangemeld dat als dader bij een 

zedendelict betrokken is geweest. Vrouwelijke zedendelinquenten en in het bijzonder meisjes die 

zedendelicten plegen vormen een groep die in veel criminologisch onderzoek wordt overgeslagen. Een 

eerste oorzaak daarvan is het feit dat vrouwen en meisjes die zedendelicten plegen kwantitatief een (erg) 

kleine groep vormen. Ten tweede wordt vaak gemeld dat de problematiek bij en achtergrond van deze 

meisjes waarschijnlijk heel anders zijn dan van jongens die zedendelicten plegen. Van alle typen 

(jeugdige) zedendelinquenten is naar de vrouwelijke daders tot nu toe de minste aandacht uitgegaan. Met 

de diagnostiek en behandeling van deze meisjes is in ons land ook nog nauwelijks ervaring opgebouwd. 

Meisjes die zedendelicten plegen, vormen daardoor een vrijwel onbekende groep. 

Een en ander vormt de aanleiding om deze groep meisjes nader te onderzoeken. Hierna wordt eerst kort 

samengevat wat vanuit de literatuur over volwassen vrouwelijke zedendelinquenten bekend is. 

Vervolgens wordt de internationale literatuur besproken over meisjes die dit soort delicten plegen. Daarna 

beschrijf ik kort de (achtergrond)kenmerken van een groep meisjes die in verband met een zedendelict in 

contact kwam met justitie, civiel dan wel strafrechtelijk. Deze bevindingen worden vergeleken met wat 

vanuit de literatuur bekend is over deze categorie delinquenten, over volwassen vrouwelijke 

zedendelinquenten, over jongens die zedendelicten plegen en over criminele meisjes in het algemeen. 

VOLWASSEN VROUWELIJKE ZEDENDELINQUENTEN 

Empirische studies naar vrouwelijke zedendelinquenten zijn schaars (Bumby en Bumby 1997; Green, 

1999). Dit is opvallend omdat een aanzienlijk deel van de kinderen die slachtoffer zijn van seksueel 

misbruik, misbruikt is door vrouwen. Green (1999) vermeldt dat 14 tot 24 procent van de jongens en 6 tot 

14 procent van de meisjes misbruikt zou zijn door een vrouw. In de literatuur worden soms nog hogere 

percentages genoemd. 

Allen (1991) vergelijkt mannen met vrouwen die seksueel misbruik hebben gemaakt van een kind. Uit 

deze studie blijkt onder meer dat de relatie tussen de ouders van de vrouwelijke daders slechter is dan die 

tussen de ouders van misbruikende mannen. Verder wordt gemeld dat deze vrouwelijke daders vaker in 

hun gezin van oorsprong slachtoffer zijn geweest van verwaarlozing, fysieke mishandeling en seksueel 

misbruik. Meer dan de helft van de slachtoffers van vrouwen blijken eigen, geadopteerde, stief- of 

pleegkinderen. 

Bumby en Bumby (1997) geven een overzicht van de belangrijkste bevindingen die vaak in de 

wetenschappelijke literatuur omtrent volwassen vrouwelijke daders vermeld worden: 

- het misbruik vindt vaak plaats in verzorgingssituaties en kan onafhankelijk of onder druk van een 

mannelijke mededader plaatsvinden; 

- alcohol- en drugmisbruik bij de dader die vaak al in de adolescentie begint; 

- emotionele labiliteit en eerdere behandeling voor psychische/psychiatrische stoornissen; 

- langdurig matig presteren op school; 

- sociale isolatie; 

- seksueel misbruik in de kindertijd/adolescentie met daarnaast een hoog percentage slachtofferschap van 

fysiek misbruik. 

Enkele auteurs hebben getracht een typologie te ontwikkelen voor vrouwelijke daders (Sarrel en Masters, 

1982; McCarty, 1986; Faller, 1987; Matthews e.a., 1991). Naar de typologie van Matthews e.a. (1991) 

wordt in de wetenschappelijke literatuur vaak gerefereerd. Zij onderscheiden vijf typen vrouwelijke 

zedendelinquenten: 

- exploration/exploitation type: een teenager die een jonger kind op seksuele wijze streelt; 

- predisposed type: een vrouw met een zeer belaste voorgeschiedenis van fysiek en/of seksueel misbruik, 

die haar eigen of een haar bekend kind misbruikt;

- teacher-lover type: een volwassen vrouw wordt ‘verliefd’ op een minderjarige jongeman; 

- psychologically disturbed type: een labiele vrouw met ernstige psychiatrische problemen en/of alcohol- 

of drugsproblemen die een kind misbruikt; 

- male coerced type: een afhankelijke vrouw die participeert in het misbruik van een kind of kinderen, 

geïnitieerd door haar man of vriend. 

In vergelijking met vrouwen die andere vormen van delicten plegen, valt vooral op (Bumby en Bumby, 

1997) dat de vrouwen die seksuele delicten plegen ongeveer twee maal zo vaak misbruikt waren en dat zij 

vaker zelf slachtoffer waren van een familielid. Matravers (2002) presenteerde een enigszins afwijkende 

typologie. Zij onderscheidde als eerste de moeder die (vaak onder dwang) haar eigen kinderen 

(mee)misbruikt, als tweede de crimineel actieve vrouw die seksueel geweld gebruikt als intimidatie of 

afstraffing, vaak van rivalen, en als laatste de prostituees exploiterende vrouw, die zelf de voor haar 

werkende vrouwen misbruikt. 

Opvallend is dat zowel in deze typologieën als in de beschrijving van de kenmerken van volwassen 

vrouwelijke zedendelinquenten het element dwang prominent aanwezig is. 

LITERATUUR OVER MEISJES ALS ZEDENDELINQUENT 

Studies naar meisjes die zedendelicten plegen zijn nog zeldzamer dan die naar volwassen vrouwen en 

worden beperkt door de veelal kleine steekproef (zie bijvoorbeeld Righthand en Welch, 2001). Het aantal 

publicaties over meisjes als zedendelinquent is op de vingers van twee handen te tellen: Fehrenbach en 

Monastersky (1988), Cavanagh Johnson (1989), Hunter e.a. (1993), Ray en English (1995), Bumby en 

Bumby (1997), Mathews e.a. (1997). De enige studie met een redelijk grote steekproef (N=67) wordt 

beschreven in het artikel van Mathews e.a. (1997). In overzichtswerken omtrent jeugdige 

zedendelinquenten (Barbaree e.a., 1993; Bruinsma, 1996 en Ryan en Lane, 1997) wordt het meisje als 

jeugdige zedendelinquent slechts marginaal behandeld. Een Nederlandstalige studie van deze groep is niet 

gevonden. Een verklaring voor de geringe hoeveelheid studies kan zijn dat deze meisjes bij forensische en 

hulpverleningsinstanties weinig bekend zijn. Het is ook mogelijk dat de problematiek van deze meisjes 

wordt onderschat. 

Delictkenmerken: prevalentie 

In de beschikbare literatuur wordt gesproken over onderrapportage met betrekking tot jeugdige 

zedendelinquentie en wel specifiek bij meisjes-zedendelinquenten. Hierbij zou een rol spelen dat het voor 

de samenleving als geheel en ook voor professionele instanties moeilijk te accepteren is dat meisjes tot 

dergelijk gedrag in staat blijken. Met name voor mannelijke slachtoffers zou het ook een zeer grote stap 

zijn om aangifte te doen van seksueel misbruik door een meisje, omdat dit niet strookt met het heersende 

idee dat mannen in seksueel opzicht dominant zijn. 

Barbaree e.a. (1993) vermelden een artikel van Roberts e.a. (1969) waarin wordt beweerd dat 43 procent 

van de jeugdige zedendelinquenten (onder de 16) een meisje is. Bruinsma (1996) noemt de grote variatie 

in de door de diverse onderzoekers genoemde percentages meisjes (van 0 tot 60 procent). In Amerikaanse 

behandelprogramma’s in de jaren tachtig ligt het percentage meisjes dat zedendelicten pleegt ruwweg op 

2 procent. Ray en English (1995) geven aan dat van de verwezen jeugdige zedendelinquenten voor een 

ambulante behandeling in Washington State 11 procent een meisje is. Lane en Lobanov-Rostovsky 

(1997) vonden in drie studies dat 5-8 procent van de populatie jeugdige zedendelinquenten uit meisjes 

bestaat. Meer recente studies laten een hoger percentage zien (Righthand en Welch, 2001). Een aantal 

auteurs, zoals Cavanagh Johnson (1989) en Ray en English (1995), geeft aan dat van de jeugdige daders 

onder de 12 een relatief nog hoger percentage meisje is. 

Daders 

Meisjes lijken gemiddeld op jongere leeftijd met seksueel misbruik te starten dan jongens (Ray en 

English, 1995). De gemiddelde leeftijd van de meisjes in hun studie is 11,6 jaar, in de studie van 

Fehrenbach en Monastersky (1988) 13,6 jaar en Hunter e.a. (1993) noemen een gemiddelde leeftijd van 

15 jaar. Cavanagh Johnson (1989) beschrijft een groep meisje met als gemiddelde leeftijd 6,7 jaar. De 

gemiddelde leeftijd in de vergelijkende studie van Mathews e.a. (1997) bedraagt 14,3 voor de meisjes en

14,7 voor de jongens. In tegenstelling tot wat veelal vermeld staat in de literatuur over volwassen 

vrouwelijke zedendelinquenten zouden meisjes volgens Fehrenbach en Monastersky (1988) over het 

algemeen solitair een zedendelict plegen. Andere auteurs laten zich weinig uit over dit onderwerp. 

Volgens Mathews e.a. (1997) kiezen meisjes in 73,5 procent van de gevallen een slachtoffer onder de 9 

jaar. Uit het onderzoek van Cavanagh Johnson (1989) blijkt dat de gemiddelde leeftijd van de 

slachtoffers 4,4 jaar is. Volgens Ray en English (1995) is het slachtoffer van een meisje vrijwel altijd 

jonger of een leeftijdgenootje. In de studie van Fehrenbach en Monastersky (1988) is de gemiddelde 

leeftijd van de slachtoffers 5,2 jaar. Hunter e.a. (1993) geven als gemiddelde leeftijd van de slachtoffers 

5,5 jaar. Volgens Ray en English (1995) maken meisjes in vergelijking met jongens meer slachtoffers in 

familieverband. Bumby en Bumby (1997) geven aan dat 75 procent van de slachtoffers van meisjes een 

familierelatie heeft met de dader. 

In 92 procent van de gevallen zou het misbruik tijdens verzorgingssituaties plaatsvinden. Ook Fehrenbach 

en Monastersky (1988) geven aan dat de slachtoffers bekenden zijn van de daders en dat het misbruik in 

tweederde van de gevallen in oppassituaties plaatsvindt. Mathews e.a. (1997) melden dat slechts 8,6 

procent van de meisjes een onbekende als slachtoffer kiest. Alleen Hunter e.a. (1993) melden heel andere 

resultaten, zij geven in slechts 40 procent van de gevallen een bekende van de dader als slachtoffer. 

Al met al komt uit de literatuur het beeld naar voren dat meisjes die zedendelicten plegen dit op jonge 

leeftijd doen, dat zij hun slachtoffers veelal intrafamiliair kiezen of dat het misbruik in 

verzorgingssituaties plaatsvindt, en dat zij relatief jonge slachtoffers maken. 

Slachtoffers 

Fehrenbach en Monastersky (1988) geven aan dat 14,3 procent van de meisjes een aantal delicten heeft 

gepleegd. Cavanagh Johnson (1989) komt tot gemiddeld 3,5 slachtoffer per meisje. Volgens Bumby en 

Bumby (1997) is het gemiddeld aantal slachtoffers 2. Hunter e.a. (1993) noemen een gemiddelde van 2,5, 

Ray en English (1995) 3,3. Mathews e.a. (1997) noemen een gemiddelde van 2,3 slachtoffers per dader, 

waarbij 52,2 procent van de daders meer dan 1 slachtoffer maakt. 

Wat betreft de sekse van de slachtoffers lopen de bevindingen uiteen. Fehrenbach en Monastersky (1988) 

schrijven dat 35,7 procent van de meisjes jongens als slachtoffer kiest, 57,1 procent meisjes en 7,1 

procent zowel jongens als meisjes. Maar volgens Cavanagh Johnson (1989) zijn jongens twee keer zo 

vaak slachtoffer als meisjes. Hunter e.a. (1993) geven aan dat 30 procent van de meisjes een jongen als 

slachtoffer kiest, 10 procent een meisje en 60 procent beide seksen. In de steekproef van Bumby en 

Bumby (1997) kiest 42 procent van de daders alleen meisjes tot slachtoffer, 25 procent alleen jongens en 

33 procent beide seksen. Bij Mathews e.a. (1997) misbruikt 44,8 procent van de meisjes alleen jongens, 

23,9 procent alleen meisjes en 31,3 procent beide seksen. 

Samenvattend vermeldt de wetenschappelijke literatuur over meisjes die zedendelicten plegen zeer 

uitlopende percentages meisjes in vergelijking met jongens. Met enige voorzichtigheid lijkt een 

percentage tussen vijf en tien momenteel de beste schatting. Daarbij dient aangetekend te worden dat bij 

een aantal auteurs het percentage meisjes als dader groter wordt naarmate het slachtoffer jonger is. De 

meeste auteurs komen tot de conclusie dat meisjes als jeugdige zedendelinquenten veelal tussen de twaalf 

en vijftien zijn en dat het slachtoffer vrijwel altijd een kind in de basisschoolleeftijd is, veelal onder de 

tien. Het slachtoffer is vaak familie of een bekende van de dader. De meeste auteurs komen tot de 

conclusie dat het gemiddelde meisje twee à drie slachtoffers maakt. Een aanzienlijk deel heeft meer dan 

één slachtoffer gemaakt. De gegevens over de sekse van de slachtoffers zijn verre van eenduidig. 

Gezinskenmerken 

Fehrenbach en Monastersky (1988) beschrijven dat de helft van de meisjes uit hun steekproef zelf 

slachtoffer is van seksueel misbruik. Volgens Cavanagh Johnson (1989) zijn de gezinnen van deze 

meisjes instabiel en aan wisselingen onderhevig. De ouders zouden niet in staat zijn hun kinderen te 

beschermen. Alcohol- en drugmisbruik is in veel gezinnen een probleem. Alle meisjes uit het onderzoek 

van Cavanagh Johnson zouden zelf seksueel misbruikt zijn. Ook in de steekproef van Hunter e.a. (1993) 

bleken alle meisjes zelf slachtoffer van seksueel misbruik. 

Ray en English (1995) vermelden dat vrijwel de helft van de meisjes uit eenoudergezinnen komt. 

Verwaarlozing en multiple vormen van misbruik blijken eerder regel dan uitzondering.

Bumby en Bumby (1997) beschrijven de problematische achtergrond van meisjes die seksueel misbruik 

plegen. Bijna de helft van de meisjes uit hun steekproef is slachtoffer van emotionele en/of lichamelijke 

verwaarlozing. In het algemeen worden de gezinnen als disfunctioneel en chaotisch beschreven. 

Dit wordt bevestigd door de resultaten van het onderzoek van Mathews e.a. (1997) die ook wijzen op het 

gebrek aan ouderlijke ondersteuning bij deze groep meisjes. In hun steekproef blijkt 77,6 procent van de 

meisjes slachtoffer van seksueel misbruik. Bij Bumby en Bumby (1997) waren alle meisjes slachtoffer 

van seksueel misbruik (veelal met een dader in het gezin of familie) en in 75 procent van de gevallen 

slachtoffer van fysieke agressie. Mathews e.a. (1997) menen dat de gezinnen waaruit deze meisjes komen 

gezonde hechtingsmogelijkheden en een positief zelfbeeld in de weg staan. 

Samenvattend komt uit de wetenschappelijke literatuur over de gezinnen van de meisjes naar voren dat er 

veelal sprake is van chaotische en disfunctionele gezinnen. Vaak wordt emotionele en pedagogisch 

verwaarlozing geconstateerd, terwijl fysieke en seksuele mishandeling eerder regel dan uitzondering lijkt. 

Persoon(lijkheid)skenmerken 

In zeer weinig studies wordt melding gemaakt van de intellectuele capaciteiten van meisjes die 

zedendelicten hebben gepleegd. Wel wordt regelmatig melding gemaakt van matig functioneren op 

school. Hunter e.a. (1993) en Bumby en Bumby (1997) komen tot een gemiddeld IQ van 93 

respectievelijk 97. 

Over andere persoonlijkheidskenmerken van meisjes is ook niet veel te vinden. Uit het onderzoek van 

Ray en English (1995) valt op te maken dat bij relatief veel meisjes sprake is van neurotische 

problematiek. Bij 39,4 procent van de meisjes komt bedplassen voor; depressie en zelfmoordpogingen bij 

69,2 procent. Mathews e.a. (1997) geven aan dat 43,9 procent van de meisjes zelfmoordgedachten heeft 

en/of zelfmoordpogingen ondernomen heeft. 

METHODE 

Voor dit artikel zijn gegevens verzameld over aantallen en aard van de instroom bij het Openbaar 

Ministerie van zaken waarbij een meisje is betrokken voor een zedendelict 15 . Tevens zijn gegevens 

verzameld over in totaal tien meisjes die vervolgd of behandeld werden in verband met een zedendelict. 

Van deze meisjes zijn delictgerelateerde, gezinsgerelateerde en persoon(lijkheid)sgerelateerde variabelen 

gescoord. Delictgerelateerde variabelen hebben onder meer betrekking op de leeftijd van de dader tijdens 

het delict, het aantal mededaders, leeftijd van het slachtoffer, relatie tussen dader en slachtoffer, aantal 

slachtoffers, sekse van het slachtoffer en het gebruik van fysiek geweld tijdens het delict. 

Gezinsgerelateerde variabelen hebben onder meer betrekking op de huidige gezinssamenstelling, 

meegemaakte scheidingen, alcoholgebruik bij (één van) de ouders, geweld tussen de ouders, 

verwaarlozing, mishandeling en seksueel misbruik (door ouders). Persoon(lijkheid)sgerelateerde 

variabelen hebben betrekking op intelligentie, opleiding, beïnvloedbaarheid, zelfbeeld, neuroticisme, 

gewetensontwikkeling, psychopathologie en slachtofferschap van pesten. 

Gegevens over de delictgerelateerde en gezinsgerelateerde variabelen zijn rechtstreeks uit de dossiers van 

het persoonlijkheidsonderzoek overgenomen. Persoon(lijkheids)sgerelateerde variabelen zoals opleiding, 

zelfbeeld, beïnvloedbaarheid, gewetensontwikkeling, psychopathologie en slachtoffer van pesten zijn 

door de diagnosticus van de onderzoekende instelling als klinisch oordeel bepaald of ingeschat, en hier 

als zodanig overgenomen. Intelligentie is bepaald aan de hand van psychologische tests als de Raven 

(Raven, 1938) en WISC-RN (WISC-RN projectgroep, 1986). Neuroticisme is bepaald via vragenlijsten 

als de ABV-k (Wilde en Van Dijl, 1982), NPV-J (Luteijn e.a., 1986) en ATL (Fey en Kuiper, 1984). 

Gezien de kleine groep van slechts tien meisjes is er voor gekozen af te zien van het opstellen en toetsen 

van hypothesen. Ook zullen slechts absolute aantallen en geen percentages weergegeven worden. Dit 

onderzoek heeft daardoor een descriptief karakter. Omdat een aantal van de hier beschreven delicten via 

de pers bekendheid heeft gekregen, worden twee illustratieve casussen geanonimiseerd en deels 

gefingeerd weergegeven, en worden daarnaast slechts gemiddelde kenmerken van de groep als geheel 

beschreven. Delictkenmerken kunnen om diezelfde reden slechts summier weergegeven worden. 

15 De auteur dankt P.P. Groen van het WODC voor zijn ondersteuning bij dit deel van het onderzoek.

RESULTATEN: INSTROOM, DELICT- EN PERSOON(LIJKHEID)SKENMERKEN 

Vanaf 1994 tot medio 2003 werden in totaal 65 meisjes (onder de 18 jaar ten tijde van de pleegdatum) 

ingeschreven bij het parket voor een zaak waarbij tenminste één feit betrekking had op de artikelen SR 

239, SR 242, SR 243, SR 244, SR 245, SR 246, SR 247 of SR 249 lid 1. De instroom is dus gemiddeld 6 

à 7 meisjes per jaar over heel Nederland. Van deze 65 zaken werden er 24 onvoorwaardelijk en 5 

voorwaardelijk geseponeerd 16 . In totaal kwam het tot een dagvaarding in 30 zaken, die in totaal 75 feiten 

bevatten, waarvan 50 zedendelicten en 25 andere delicten. De zedendelicten waren voornamelijk (poging 

tot) verkrachting (44 procent), aanranding (36 procent); één feit betrof exhibitionisme en 9 feiten 

betroffen ontucht. De overigen delicten waarvoor de meisjes gedagvaard werden waren voornamelijk 

geweldsdelicten (16 feiten), het doen van een valse aangifte en belediging (in totaal 6 feiten) en – 

opmerkelijk – slechts 3 vermogensdelicten (eenvoudige diefstal). Van 21 van de 50 zedenfeiten kan 

afgeleid worden dat zij waarschijnlijk in groepsverband zijn gepleegd. Opvallend aan de 

instroomgegevens is overigens dat oudere zaken vaker geseponeerd worden en minder feiten bevatten 

(wat kan samenhangen met de beslissing te seponeren). 

Tabel 1: Delictgerelateerde kenmerken 

aantal 

Leeftijd Meisjes tot 13 jaar 5 

Meisjes van 13-18 jaar 5 

Aantal mededaders 0 3 

1 2 

2 3 

4 2 

Leeftijd jongste slachtoffer 4 jaar 4 

5-12 1 

13/14 3 

65+ 1 

Onbekend 1 

Relatie dader-slachtoffer Gezin 1 

Buurt 4 

School 2 

Oppaskind 1 

Onbekende 2 

Aantal slachtoffers 1 6 

2 2 

10 2 

Sekse slachtoffer Mannelijk 2 

Vrouwelijk 5 

Beide 3 

Fysiek geweld tijdens delict Niet 3 

Aanzienlijk 5 

Ernstig 2 

Op grond hiervan lijken de tien meisjes van wie hier de delictgeschiedenis en de achtergrondgegevens 

beschreven worden, een substantieel deel van de totale groep meisjes te betreffen die vanwege een 

zedendelict met justitie in contact is gekomen. Ook hebben de meisjes die voor een zedendelict vervolgd 

werden hun delicten regelmatig in groepsverband gepleegd en werden zij veelal voor andere 

geweldsdelicten in dezelfde zaak vervolgd. De zedendelicten zijn voornamelijk (poging tot) verkrachting 

en aanranding. Van de meisjes in de onderzoeksgroep zijn persoon(lijkheid)sgegevens verzameld uit de 

dossiers die in het kader van een strafrechtelijk of civiele interventie over de meisjes aangelegd waren. 

Deze tien meisjes hebben dus als gemeenschappelijke kenmerken dat zij ten tijde van het delict nog geen 

16 Volledigheidshalve: daarnaast werd één zaak werd gevoegd, één overgedragen, twee werden getransigeerd en van twee was 

de status onduidelijk.

achttien jaar waren en dat bij hen een persoonlijkheidsonderzoek is afgenomen. De meisjes zijn òf 

veroordeeld voor een seksueel geweldsdelict of hebben minimaal één seksueel geweldsdelict bekend. De 

helft van de meisjes die seksueel misbruik plegen is nog geen dertien jaar. Slechts drie meisjes pleegden 

het delict alleen. De overige meisjes waren tijdens het delict samen met één of meer mannelijke en/of 

vrouwelijke mededaders. Ruim de helft van het aantal slachtoffers heeft de basisschoolleeftijd of is nog 

jonger. In bijna alle gevallen is het slachtoffer een bekende van het meisje. In meer dan de helft van de 

gevallen gaat het om één slachtoffer. In het merendeel van de gevallen is het slachtoffer een meisje. 

Opvallend is dat het merendeel van de meisjes tijdens het misbruik in aanzienlijke of ernstige mate 

geweld gebruikt: slaan, schoppen en bedreiging met stokken. Het feit dat de meeste meisjes de strafbare 

feiten in groepsverband hebben gepleegd, zal hier mogelijk mee samenhangen. 

Esther, een vijftienjarig meisje van Nederlandse afkomst, had al een jaar verkering met Jim. Jim 

beëindigde, voor haar plotseling, de verkering en al snel bleek dat hij een nieuwe vriendin had. Samen 

met een vriendin heeft Esther toen besloten dit meisje bij school op te wachten. Met een smoesje 

hebben zij haar meegelokt naar een afgelegen plek en met stokken en een mes bedreigd. Vervolgens 

werd ze gedwongen zich uit te kleden en een tandenborstel in haar vagina te stoppen. Even later liepen 

toevallig mannelijke vrienden van Esther langs, die door haar aangemoedigd zijn om het slachtoffer te 

verkrachten. 

Tabel 2: Gezinskenmerken 

Aantal 

Gezinssamenstelling Volledig 8 

Gescheiden 1 

Anders 1 

Meegemaakte scheiding(en) van ouders Nee 5 

Ja 4 

Overleden ouder 1 

Excessief alcoholgebruik in het gezin Nee 4 

Vader 3 

Moeder 1 

Onbekend 2 

Geweld tussen de ouders Nee 5 

Licht 4 

Ernstig 1 

Verwaarlozing door ouders Nee 4 

Emotioneel 2 

Emotioneel en pedagogisch 4 

Mishandeling door ouders Nee 2 

Fysiek 5 

Fysiek en seksueel 1 

Onbekend 2 

Seksueel misbruik van de dader Nee 1 

Mogelijk 3 

Bekende 3 

Ouder 2 

Onbekende 1 

Hoewel vrijwel alle meisjes uit een volledig gezin komen, heeft de helft minstens éénmaal een scheiding 

meegemaakt. Eveneens in de helft van de gevallen is sprake van excessief alcoholgebruik door een van de 

ouders of geweld tussen de ouders. Verwaarlozing en mishandeling komen bij een ruime meerderheid van 

de meisjes voor. Slechts in een enkel geval is geen sprake van (een vermoeden van) seksueel misbruik.

Virginie, een dertienjarig meisje van gemengd Nederlands-Surinaamse afkomst, heeft haar zusje (van 

vijf) diverse keren seksueel misbruikt tijdens oppassituaties. Het misbruik bestond uit het strelen van de 

vagina en in de vagina stoppen van voorwerpen als potloden. Daarnaast zou ze het kind geschopt, 

geslagen en vastgebonden hebben. Als het slachtoffer ging huilen, troostte Virginie haar telkens. Ook 

heeft zij haar broertje (van zes) diverse keren seksueel misbruikt door met zijn penis te spelen tot hij 

pijn kreeg. Wanneer hij begon te huilen troostte zij hem telkens. 

Tabel 3: Persoon(lijkheid)skenmerken 

aantal 

Intelligentie Zwakbegaafd 1 

Laaggemiddeld 5 

Gemiddeld 3 

Onbekend 1 

Opleidingsniveau Speciaal Onderwijs 3 

IVBO 3 

VMBO 3 

Onbekend 1 

Zelfbeeld Zeer negatief 2 

Negatief 4 

Positief 1 

Onbekend 3 

Neuroticisme Laag 1 

Gemiddeld 1 

Hoog 5 

Onbekend 3 

Beïnvloedbaarheid Aanzienlijk 6 

Zeer aanzienlijk 2 

Onbekend 2 

Gewetensontwikkeling Zeer gebrekkig 2 

Lacunair 6 

Voldoende 1 

Onbekend 1 

Psychopathologie Geen 4 

PDD-NOS 1 

ADHD 1 

Anders 2 

Onbekend 2 

Slachtoffer van pesten Nee 2 

Soms 1 

Vaak 3 

Onbekend 4 

Meer dan de helft van de meisjes functioneert in intellectueel opzicht onder het gemiddelde. Hiermee 

correspondeert het feit dat tweederde speciaal onderwijs of IVBO volgt. Hun zelfbeeld is over het 

algemeen (zeer) negatief. Veelal ervaren zij in sterke mate neurotische klachten en worden zij ervaren als 

(zeer) beïnvloedbaar. De gewetensfunctie is in verreweg de meeste gevallen matig tot slecht ontwikkeld 

en in de helft van de gevallen is er een vorm van psychopathologie gediagnosticeerd. Voor zover bekend 

is de helft van de meisjes slachtoffer van veelvuldig pesten.

DISCUSSIE 

Is er voor jongens die zedendelicten plegen al sprake van een groot dark number, voor meisjes is dit 

mogelijk nog sterker het geval. Hier zal schaamte bij de (mannelijke) slachtoffers om aangifte te doen 

mede een rol spelen. De instroom van zaken waarbij een meisje seksueel geweld heeft gepleegd is in 

absolute zin gering. Het gaat om enkele gevallen per jaar waarbij het tot vervolging komt. Naar alle 

waarschijnlijkheid zit een aanzienlijk deel van deze meisjes in de hier geanalyseerde onderzoeksgroep. 

Hoewel het om een in kwantitatief opzicht kleine groep gaat, zijn de gepleegde feiten vaak ernstig. 

Persoonlijkheidsdossiers hebben de basis gevormd voor informatie over de groep meisjes die zich 

schuldig heeft gemaakt aan het plegen van een zedendelict en daarvoor met justitie in aanraking is 

gekomen. Het lijkt waarschijnlijk dat de meer ernstige zaken worden doorverwezen voor 

persoonlijkheidsonderzoek en dat de lichtere zaken daardoor niet in deze onderzoeksgroep terecht zijn 

gekomen. Gezien deze selectie is de hier onderzochte groep dus mogelijk zwaarder dan de gemiddelde 

groep die instroomt. Dit manco kleeft echter ook aan veel onderzoek naar (jongens)zedendelinquenten en 

is dus zeker geen unieke beperking van dit onderzoek. Er zijn daarnaast indicaties dat relatief veel 

delicten met jeugdige vrouwelijke zedendelinquenten in oppassituaties plaatsvinden waarbij de grens 

tussen verzorging en een ‘toevallig’ seksueel getinte aanraking mogelijk moeilijk te trekken (en te 

bewijzen) is. 

De hier onderzochte groep kan dus niet zonder meer als representatief worden beschouwd voor de totale 

groep meisjes die zich schuldig maakt aan zedendelicten. Desondanks zijn de verkregen resultaten in een 

aantal opzichten relevant. Een eerste reden is dat dit in Nederland het eerste onderzoek – voor zover 

bekend – is naar meisjes die dergelijke delicten gepleegd hebben. Ten tweede bevat de groep, hoewel in 

absolute zin niet groot, naar schatting een substantieel deel van alle meisjes die vanaf eind jaren ’90 tot 

2003 het strafrechtelijk systeem instroomden. In die zin reflecteert de groep een aanzienlijk deel van alle 

bekende meisjes die zedendelinquenten gepleegd hebben in Nederland. 

Deze resultaten corresponderen gedeeltelijk met wat uit eerder onderzoek bekend is. Zo is het slachtoffer 

veelal een kind uit de basisschoolleeftijd en vrijwel altijd familie of een bekende van de dader. Bijna de 

helft van de meisjes maakt meer dan één slachtoffer, bij een aanzienlijk deel van de meisjes zijn het geen 

eenmalige incidenten of slechts experimenteerfouten. Zoals andere onderzoekers reeds meldden, maken 

meisjes zowel jongens als meisjes tot slachtoffer en kan een meisje ook slachtoffers van beide seksen 

maken. 

In overeenstemming met de literatuur blijkt de gezinssituatie van deze meisjes veelal zeer ongunstig te 

zijn. Verwaarlozing, mishandeling en seksueel misbruik (door gezinsleden) zijn eerder regel dan 

uitzondering. In de helft van de gevallen is er sprake van meegemaakte scheiding(en), excessief 

alcoholgebruik bij een van de gezinsleden en geweld tussen de ouders. Zoals reeds eerder door 

verschillende onderzoekers is gevonden, blijkt deze groep meisjes vaak op laag- tot benedengemiddeld 

cognitief niveau te functioneren. Verder hebben deze meisjes veel neurotische klachten en een negatief 

zelfbeeld. Het zijn met andere woorden meisjes die zich zorgen maken over het eigen functioneren en 

risico lopen, depressief gedrag te ontwikkelen. 

De resultaten wijken in een aantal opzichten wel af van wat uit eerder buitenlands onderzoek bekend is. 

Opvallend is dat het merendeel van de meisjes het delict in aanwezigheid van een of een aantal 

mededader(s) heeft gepleegd. Opvallend is ook dat de meisjes in aanzienlijke mate geweld gebruiken, 

hetgeen mogelijk samenhangt met het feit dat veel delicten in groepsverband hebben plaatsgevonden. Dit 

is niet in de beschikbare literatuur teruggevonden en roept de vraag op of we hier te maken hebben met 

een specifieke groep zedendelinquenten of dat het vooral gaat om een subgroep van de meisjes die 

geweldsdelicten plegen. Opvallend is dat een aantal hier onderzochte delicten lijkt op de 

‘vergeldings’acties die Matravers (2002) onderscheidde; het seksuele element lijkt hier voor de 

vrouwelijke dader van ondergeschikt of geen belang en de verkrachting een effectief geweldsmiddel. 

De meisjes-zedendelinquenten in dit onderzoek zijn niet goed met één type jongens-zedendelinquent te 

vergelijken. Hun delicten lijken – gemiddeld gesproken – nog het meest op die van groepszedendelinquenten, 

mede gezien het soms grove geweld dat wordt gebruikt. Dat kan te wijten zijn aan de 

gehanteerde selectie bij verwijzing voor diagnostiek: mogelijk worden alleen de (zeer) ernstige gevallen 

verwezen.

Vervolgens is opvallend dat de gezinsachtergrond van de hier beschreven meisjes, in overeenstemming 

met wat vanuit de literatuur bekend is, over het algemeen veel negatiever is dan die van jongenszedendelinquenten. 

De meisjes hebben ook vrijwel allemaal bloot gestaan aan traumatische ervaringen 

zoals fysiek en/of seksueel misbruik. Daarnaast blijkt de intrapsychische problematiek (neurotische 

klachten, depressieve symptomen) van de meisjes veel ernstiger dan die van de gemiddelde jongens die 

seksueel misbruik plegen. Deze meisjes lijken in vergelijking met jongens overigens in vrijwel alle 

opzichten, en zeker ook ook in interpsychisch opzicht (sociale onhandigheid), minder adequaat te 

functioneren. Een mogelijke hypothese is dat meisjes pas tot seksueel misbruik komen wanneer zij in 

ernstige mate last krijgen van ernstige inter- en intrapsychische problematiek. Bij jongens zou dan de 

drempel voor het plegen van seksuele delicten lager liggen. Overeenkomsten tussen jongens en meisjes 

die zedendelicten plegen zijn er ook. Zo is het slachtoffer veelal een kind uit de basisschoolleeftijd, zijn 

de sociale vaardigheden van beide groepen onderontwikkeld en zijn zij vaak slachtoffer van pesterijen. In 

die zin lijken de meisjes die zedendelicten plegen nog het meeste op de eerder beschreven jeugdige 

zedendelinquent die jonge kinderen misbruikt (zie o.m. Hendriks e.a., 2002). Verder blijkt dat meisjes 

evenals jongens als solo- en groepspleger te werk te kunnen gaan. 

Er zijn ook overeenkomsten tussen de hier onderzochte meisjes en wat beschreven is over volwassen 

vrouwen die zedendelicten plegen (Bumby en Bumby, 1997). Meisjes kunnen solistisch maar ook onder 

druk van een mededader te werk gaan; emotionele labiliteit wordt in vrijwel alle gevallen waargenomen; 

er is een geschiedenis van matig presteren op school en het overgrote deel van de meisjes blijkt een 

geschiedenis van verwaarlozing, seksueel en fysiek misbruik te hebben. Sociale isolatie in de vorm van 

matige contacten met leeftijdgenoten wordt eveneens bij het merendeel van de meisjes gevonden. Drugs- 

en alcoholproblematiek blijkt bij deze groep meisjes nog niet prominent aanwezig, maar dit kan verklaard 

worden door hun relatief lage leeftijd. Uit het voorafgaande kan overigens niet geconcludeerd worden dat 

deze meisjes zich zullen ontwikkelen tot vrouwen die opnieuw gaan misbruiken. Het geeft slechts aan dat 

er een sterke gelijkenis is in de psychologische make-up van meisjes en vrouwen die dergelijke feiten 

plegen. 

Bij vergelijking wordt met de resultaten van eerder onderzoek naar delinquente meisjes (zie Bijleveld e.a., 

2003) blijkt een sterke overeenkomst met de meisjes die in dat onderzoek zijn beschreven. De meisjes uit 

dat onderzoek bleken eveneens te beschikken over een vrij laag IQ, bovengemiddeld neurotisch te zijn, 

over een zeer negatief zelfbeeld te beschikken en een lacunair functionerend geweten te hebben. Het is 

dus de vraag of we met een aparte groep meisjes te maken hebben of, zoals eerder aangegeven, met een 

(toevallige) variant van de groep meisjes die (gewelds)delicten pleegt. 

Het is wellicht een open deur om te vermelden dat meisjes die zedendelicten plegen een heterogene groep 

vormen. Meer uitgewerkte typologieën, zoals die wel gevonden zijn voor jongens die zedendelicten 

gepleegd hebben (zie onder meer Hendriks en Bijleveld, 1999 en Hendriks e.a., 2002) zijn nog niet 

voorhanden. Mathews e.a. (1997) komen tot een aantal voorlopige subtypen. Van meisjes die een kind, 

dat geen bloedverwant is, één of enkele keren misbruiken in oppassituaties, veelal door betasten en/of 

orale seks, zou het gedrag vooral gemotiveerd zijn door seksuele nieuwsgierigheid. Meisjes bij wie het 

misbruik hun eigen slachtofferschap weerspiegelt, in de keuze van hun slachtoffer en het vertoonde 

misbruikgedrag, vertonen ernstiger misbruikgedrag en beginnen vaak op jongere leeftijd. 

Op basis van de verzamelde gegevens zijn de meisjes niet duidelijk in te delen in subtypes, maar is het 

eerste subtype van Mathews e.a. (1997) duidelijk ondervertegenwoordigd. In de toekomst is het wenselijk 

om een grotere groep meisjes bij een kwantitatief onderzoek te betrekken en is vergelijkend onderzoek 

aan te bevelen. Wanneer dit leidt tot een typologie zal dit de professionals in hun bemoeienis met deze 

groep meisjes kunnen ondersteunen. Vooralsnog kunnen therapeuten van deze meisjes nog weinig 

empirische ondersteuning vinden voor de wijze waarop zij hun behandeling vorm geven, maar in de 

beschreven groep lijkt de agressieve component welhaast groter dan de seksuele. Behandeling van beide 

aspecten is dan ook onontbeerlijk.

LITERATUUR 

Allen, C.M. (1991) Women and Men Who Sexually Abuse Children: A Comparative Analysis, Orwell, 

VT: Safer Society Press. 

Barbaree, H.E., W.L. Marshall & S.M. Hudson (1993) The Juvenile Sex Offender, New York: The 

Guilford Press. 

Bruinsma, F. (1996) De jeugdige zedendelinquent, Utrecht: SWP. 

Bumby, K.M. & N.H. Bumby (1997) Adolescent Female Sexual Offenders, in : B.K. Schwartz & H.R. 

Cellini (1997) ‘The sex offender’, Kingston: CRI. 

Bijleveld, C, J. Hendriks & M. Vinke (2003) ‘Moeilijke meisjes-de relatie tussen delict en 

persoon(lijkheid)svariabelen van delinquente meisjes’, ‘Tijdschrift voor Criminologie’, 45 (1) 53-71. 

Cavanagh Johnson, T. (1989) ’Female Child Perpetrators: Children Who Molest Other Children’, Child 

Abuse & Neglect, 13: 571-585. 

Faller, K.C. (1987) ‘Women who Sexually Abuse Children’, Violence & Victims, 2: 263-276. 

Fehrenbach, P.A. & C. Monastersky (1988) ‘Characterictics of Female Adolecent Sexual Offenders’, 

American Journal of Orthopsychiatry, 58 (1): 148-151. 

Fey, J.A. & C.M. Kuiper (1984), ‘Adolescenten Temperament Lijst’, Lisse: Swets & Zeilinger. 

Green, A.H. (1999) ‘Female Sex Offenders’, in: J.A. Shaw (ed.) Sexual Agression, Washington: APP. 

Hendriks, J. & C. Bijleveld (1999) ‘Jeugdige zedendelinquenten: verschillen tussen groeps- en 

alleenplegers’, Delikt en Delinkwent, 29: 722-737. 

Hendriks, J., C. Bijleveld & M. Muizer (2002) ‘Jeugdige zedendelinquenten: misbruikers van 

leeftijdgenoten gecontrasteerd met misbruikers van kinderen’, Delikt en Delinkwent, 32: 489-506. 

Hunter, J.A., L.L. Lexier, D.W. Goodwin, P.A. Browne & C. Dennis (1993) ‘Psychosexual, Attitudinal, 

and Developmental Characterictics of Juvenile Female Sexual Perpetrators in a Residential Treatment 

Setting’, Journal of Child and Family Studies, 20 (3): 317-326. 

Lane, S. & C. Lobanov-Rostovsky (1997) ‘Special populations’, in: G. Ryan & S. Lane (ed.) ‘Juvenile 

Sexual Offending’ San Francisco: Jossey-Bass. 

Luteijn, F., H. van Dijk & F.A.E. van der Ploeg (1989) Junior Nederlandse Persoonlijkheidsvragenlijst, 

Lisse: Swets & Zeitlinger. 

Matravers, A. (2002) Women Sex Offenders: The Use and Misuse of Classification. Paper presented at the 

meeting of the American Society of Criminology, Chicago. 

Mathews, R., J.A. Hunter & J. Vuz (1997) ‘Juvenile Female Sexual Offenders: Clinical Characterictics 

and Treatment Issues’, Sexual Abuse, 9 (3): 187-199. 

Matthews, J., R. Mathews & K. Speltz (1991) ‘Female Sex Offenders: a typology’, in: M.Q. Patton 

‘Family Sexual Abuse: Frontline Research and Evaluation’, Newbury Park: Sage. 

McCarty, L. (1986) ‘Mother Child Incest; Characteristics of the Offender’, Child Welfare, 65: 457-458. 

Raven, J.C. (1938) Progressive Matrices, London: H.K. Lewis. 

Ray, J.A. & D. English (1995) ‘Comparison of Female and Male Children with Sexual Behavior 

Problems’, Journal of Youth and Adolescence, 24 (4): 439-451 . 

Ryan, G. & S. Lane (ed.) (1997) Juvenile Sexual Offending, San Fransisco: Jossey-Bass. 

Righthand, S. & C. Welch (2001) Juveniles Who Have Sexually Offended, Washington: OJJDP. 

Sarrel, P. & W. Masters (1982) ‘Sexual Molestation of Man by Women’, Archives of Sexual Behavior, 

11: 117-131. 

Wilde G.J.S. & H. van Dijl (1982) Amsterdamse Biografische Vragenlijst voor Kinderen, Lisse: Swets & 

Zeitlinger. 

WISC-R projectgroep (1986) Wechsler Intelligence Scale for Children-Revised, Lisse: Swets & 

Zeitlinger.

Seksuele delinquenten

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?