Geachte heer Van der Veer, mijnheer de voorzitter, dames en heren,

Persmap 

Prof. Joop van Lenteren, winnaar van de Koninklijke/Shell Prijs 

2005 

door 

Prof. dr. ir. W.P.M. van Swaaij, voorzitter van de Selectiecommissie 

Geachte heer Van der Veer, mijnheer de voorzitter, dames en heren, 

Het is mij een eer en een genoegen om namens de Selectiecommissie toe te lichten 

waarom wij uit een negental voordrachten, Prof. Joop van Lenteren hebben 

geselecteerd voor de Koninklijke/Shell Prijs 2005. 

De Selectiecommissie bestond uit de heren Beenakker, Hooimeijer, Kleyn, Van 

Swaaij en mevrouw Weijnen en is samengesteld door twee geleerde 

genootschappen die ook hebben toegezien op een correcte procedure. 

Alvorens op de persoon en de werken van Prof. Van Lenteren in te gaan, zal ik eerst 

deze geleerde genootschappen aan u voorstellen en u duidelijk proberen te maken 

waarom Shell de selectie van de kandidaat voor deze prestigieuze en grote prijs in 

handen heeft gelegd van deze genootschappen. 

Vanuit het humanisme, teruggrijpend op o.a. Plato vormde zich in Florence in 1457 

een academie beschermd door Cosimo de Oudere de Medici. Deze ideeën 

verspreidden zich door Europa met gaandeweg een grotere focus op de 

natuurwetenschappen. 

De universiteiten speelden hierbij nog nauwelijks een rol, dat waren bolwerken van 

conservatisme. 

In de zeventiende en achttiende eeuw hadden de academies of geleerde 

genootschappen vooral een ontmoetingsfunctie voor geleerden. Tijdens 

bijeenkomsten werden onder andere nieuwe uitvindingen of ontdekkingen 

gedemonstreerd in plaats van of aanvullend op publicaties zoals dat nu gebeurt. Ik 

noem hier een drietal beroemde academies die zo ontstonden: de Royal Society 

waarvan niemand minder dan Newton voorzitter werd (en die al vroeg Engelstalige 

proceedings uitgaven waardoor de eilandbewoners nu nog een unfaire 

publicatievoorsprong hebben), de Académie Française en de Accademia del 

Cimento te Florence. 

De huidige Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen is een 

nationaal lichaam dat tot taak heeft: 

- advisering van de regering over wetenschapsbeoefening, gevraagd en 

ongevraagd; 

- kwaliteitsbeoordeling van wetenschappelijk onderzoek; 

- forum van wetenschappelijke en internationale samenwerking; 

- koepelorganisatie van 19 instituten (bijvoorbeeld: Hersen Instituut, 

Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis).

De Academie heeft 200 leden, verdeeld over twee afdelingen: die der Letterkunde, 

hiermee wordt bedoeld alle humaniora, en die der Natuurkunde die alle βwetenschappen 

en de technische wetenschappen omvat. 

Toen de Academie in 1808 onder Lodewijk Napoleon werd opgericht was de 

opdracht om de leden te kiezen uit de meest uitmuntende geleerden van het gehele 

rijk en dus niet meer voor alle provincies apart zoals tevoren bij de Republiek der 

Zeven Provinciën. Benoeming gebeurde en gebeurt bij Koninklijk Besluit op 

voordracht van de Academie zelf. Die Academie selecteert deze kandidaten zeer 

zorgvuldig en let ook op spreiding over de vele wetenschapsgebieden. Je kunt dus 

niet solliciteren, dat zou trouwens waarschijnlijk ook geen aanbeveling zijn. Deze 

werkwijze heeft natuurlijk naast voordelen ook bezwaren. Het blijft mensenwerk. 

Gelukkig blijkt dat als er Nobelprijzen in Nederland vallen, de winnaars al lid van de 

Academie waren, maar mede door het beperkte aantal en de genoemde gewenste 

spreiding zijn lang niet alle uitmuntende geleerden lid. 

De Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen, in 1752 opgericht 

door 7 vooraanstaande burgers van Haarlem, is het oudste lokale geleerde 

genootschap van Nederland. De doelstelling is het bevorderen van de wetenschap 

maar ook een brug te vormen tussen de samenleving en de wetenschap. 

Er zijn 300 geleerde leden en ook 300 directeuren, in de praktijk directeuren van o.a. 

bedrijven en instituten, die met gulle gaven en bestuurstalenten de maatschappij 

ondersteunen. 

De maatschappij had steeds veel beroemde buitenlandse leden en gaf in het 

verleden veel belangrijke wetenschappelijke prijsvragen uit. Thans zijn er nog veel 

beroemde lezingen en lezingencycli, prijzen en stipendia. 

Tussen de academies en de vorsten, overheden en andere machthebbers heeft altijd 

een wat ongemakkelijke relatie bestaan. De vorsten en machthebbers gaven geld in 

de hoop dat de geleerde genootschappen ook voor hen van nut zouden zijn. Alle 

partijen lijken heden ten dage echter het belang van een onafhankelijke adviesfunctie 

te onderschrijven. Ook weldoeners die de beoefening van de wetenschap 

ondersteunen houden zich aan dit motto dus moet deze onafhankelijkheid ook 

gelden voor de Selectiecommissie voor de Koninklijke/Shell Prijs. Vandaar de 

bemoeienis van de twee geleerde genootschappen voor de benoeming van een 

onafhankelijke en deskundige Selectiecommissie en bewaking van procedures. 

Laten wij dan nu terugkeren naar de Shell Prijs voor duurzame ontwikkeling en 

energie en de winnaar Prof. Joop van Lenteren. 

Het belang van duurzame landbouw voor het voeden van de wereldbevolking 

behoeft welhaast geen toelichting. Bovendien denken velen dat in de toekomst de 

bijdrage van biomassa, zowel in de vorm van land- en bosbouwafval als afkomstig 

van gekweekte energiegewassen, aan de energieopwekking zal stijgen van de 

huidige 10% tot een belangrijk grotere fractie. Wij moeten ons ook realiseren dat 

biomassa traditioneel voor een groot deel van de wereldbevolking de belangrijkste 

energiebron is. Naast de vele mogelijkheden die de noodzakelijke nieuwe vormen 

van land- en bosbouw kan opleveren, zijn er ook vele bedreigingen van de 

duurzaamheid.

Belangrijke bedreigingen vormen plagen zoals die van plantenetende insecten. 

Volgens Prof. Van Lenteren gaat 30% (in de tropen tot 50%) van de landbouwoogst 

aldus verloren. Bestrijding met chemische middelen kan tot vele nieuwe problemen 

leiden. 

Professor Joop van Lenteren, heeft met zijn voortreffelijk, origineel en zeer precies 

speurwerk doorbraken bereikt in o.a. duurzame gewasbescherming via biologische 

bestrijding. Hij heeft een cruciale rol gespeeld bij de ontwikkeling van de biologische 

bestrijding in Nederland, in Europa en de rest van de wereld. Omdat in zijn visie het 

fundamenteel onderzoek en de praktische toepassing sterk verbonden dienen te zijn, 

heeft hij zich met veel succes met dit hele spectrum beziggehouden. 

Tevens blijkt dat hij zich goed bewust is van de rol die de biologische bestrijding heeft 

in de integrale systeemaanpak met alle maatregelen en technologieën die nodig 

kunnen zijn inclusief nuttige genetische modificatie. Speciaal zijn fundamenteel en 

toegepast onderzoek naar het gedrag en de populatiedynamica van parasiet en 

gastheer, de ecologie van parasiet - gastheerrelaties en de consequenties ervan 

voor biologische bestrijding hebben internationaal grote aandacht getrokken. We 

noemen hier specifiek slechts zijn werk op het gebied van het leergedrag en 

opsporingsvermogen van sluipwespen. 

Betrof de toepassing van zijn eerdere werk vooral de gesloten teelten (in kassen), in 

zijn latere werk komen ook de open teelten sterk in focus naast de rol van de 

functionele biodiversiteit. 

De acceptatie van zijn werk zal, zeker aanvankelijk, niet zonder slag of stoot zijn 

verlopen. Men denke slechts aan de commerciële belangen van de producenten van 

chemische bestrijdingsmiddelen, belangen van bestaande producenten van 

biologische bestrijders en aan sommige conservatieve landbouw- en tuinderbedrijven. 

Hij was echter de motor achter het ontwikkelen van kwaliteitscontrole systemen door 

producenten van biologische bestrijders ten einde ongewenste neveneffecten van de 

introductie van deze organismen te voorkomen. 

Het werkgebied van Van Lenteren en medewerkers is zeker niet beperkt gebleven 

tot Nederland, maar is juist zeer internationaal georiënteerd met belangrijke aandacht 

voor de agrarische problemen van ontwikkelingslanden. 

Van Lenteren is thans president van de IOBC (International Organisation for 

Biological Control) en wordt internationaal gezien als de autoriteit op dit gebied en als 

een excellent fundamenteel en toegepast entomoloog die vaak wordt geconsulteerd. 

Hij is een gedreven en zeer productieve wetenschapper; meer dan 200 publicaties 

verschenen van zijn hand waaronder veel toppublicaties en bijdragen aan belangrijke 

handboeken. 

Als leermeester heeft hij een grote impact gehad. In de bijna 25 jaar dat hij tot dusver 

hoogleraar was, aanvankelijk in Leiden en later in Wageningen, begeleidde hij 160 

afstudeerders en 70 promovendi (nu nog 11). Bij een fors aantal van deze promoties 

is de internationale oriëntatie duidelijk zichtbaar en Van Lenteren is een ware 

wereldreiziger met veel gastdocentschappen en Honorary Professor awards, fact 

finding missions en hands on ervaring in ontwikkelingslanden. Ook als curriculum 

vernieuwer heeft hij veel belangrijk werk verricht in centraal Europa in EU verband. 

Hij ontving voor delen van zijn werk in het verleden al prijzen en een eredoctoraat in 

1999 aan de Szent Istvan Universiteit van Boedapest. 

Samenvattend: met Prof. Joop van Lenteren als winnaar van de Shell Prijs wordt een 

eminent geleerde geëerd, die vanuit fundamenteel onderzoek, doorbraken heeft 

bewerkstelligd op het gebied van de duurzame landbouw en tuinbouw, die van groot

elang zijn voor de toekomstige voedselvoorziening. Naast het voortreffelijke 

fundamenteel en toegepast wetenschappelijk onderzoek heeft Van Lenteren het 

juiste gebruik van de resultaten bevorderd in Nederland, Europa en wereldwijd. Door 

het vermijden van chemische gewasbeschermingsmiddelen kan energie bespaard 

worden terwijl er meer ruimte zal komen voor duurzame en hernieuwbare energie uit 

teelt van biomassa. 

Professor Van Lenteren heeft zijn werk gedaan vanuit een streven naar duurzame 

ontwikkeling en vanuit zorg voor de toekomst, speciaal ook voor mensen in 

ontwikkelingslanden. Recht door zee, kritisch en met hoog normbesef. Een zeer 

terechte prijswinnaar! 

Ik dank u voor uw aandacht.

Geachte heer Van der Veer, mijnheer de voorzitter, dames en heren,

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?